مقررات ملی مبحث سیزدهم طرح و اجرای تاسيسات برقی ساختمان ها

پيش گفتار

مقررات ملّی ساختمان در تمامی کشورها قواعدی هستند که به نحوی اجرای آنها توسط شهروندان الزام قانونی پیدا میکند. ادراک مشترک کلیه عوامل و عناصر مرتبط اعم از دولت، دولتهای محلی، مردم و مهندسان، موجب میگردد که منافع ملّی ناشی از حفظ و افزایش بهرهوری از سرمایهگذاریهای ملّی و هم چنین حفظ جان و منافع عمومی بهرهبرداران ساختمانها بر منافع سازمانی دستگاههای اجرایی و یا منافع دولتهای محلی و همچنین منافع فوری سرمایه گذاران ترجیح داده شود. بدیهی است توافق و التزام بر این دسته از منافع و خواستهها در قالب برنامه توسعه نظام ملّی ساخت و ساز تحقق مییابد.

از سال 1366 مقررات حاکم بر جنبههای مهندسی و فنی ساختمان (طراحی - نظارت - اجرا)، توسط وزارت راه و شهرسازی در قالب مقررات ملّی ساختمان به تدریج وضع و استفاده از آن الزامی شده است. توسعه آموزش عالی، مراکز فنی و حرفهای و سازمانهای نظام مهندسی موجب افزایش نیروی انسانی متخصص و ماهر در سطح کشور گردید و به موازات آن مقررات ملّی ساختمان و استانداردها و آییننامههای ساختمانی نیز به همت اساتید و صاحبنظران شاغل در حرفه به صورت دورهای مورد بازنگری و تجدید چاپ قرار گرفتهاند. در حال حاضر این مقررات به درجهای از کمال و غنا رسیده است که به عنوان مرجع و منبع آموزشی ضمن تأمین نیاز نسبی دانشگاهیان و جامعه مهندسی کشور، سازندگان و بهرهبرداران، ابزار و مرجع کنترل لازم را برای اطمینان از کیفیت ساخت و سازها برای ناظران و بازرسان فراهم نموده است.

مقایسه کیفیت ساختمانها بهویژه از حيث سازهای در سالهای اخیر با قبل از تدوین مقررات ملّی ساختمان مؤید تأثیر این مقررات در ارتقای کیفیت ساختمانها و سیر تکاملی آن در جهت تأمین ایمنی، بهداشت، رفاه و آسایش و صرفه اقتصادی میباشد اما با مقایسه آمار کمی و کیفی، وضع موجود کشور با میانگین شاخصهای جهانی فاصله قابل توجهی وجود دارد.

برای جبران فاصله شاخصهای پیش گفته شده لازم است اولاً نهادهای حاکمیتی سیاست گذار و برنامهریز و مراجع صدور پروانه ساختارهای کنترل و نظارت را مورد بازنگری قرار داده تا سیستم

1

نظارت جدیتری نسبت به تولید، توزیع و مصرف مصالح استاندارد و اجرای مقررات ملّی ساختمان اعمال گردد. ثانیاً سازمانهای نظام مهندسی ساختمان، تشکلهای حرفهای دانشگاهها و مراکز آموزشی و تحقیقاتی بیش از پیش در ترویج و تبیین مقررات وضع شده، الگوسازی و ارائه نمونههای عینی رعایت مقررات یاد شده و معرفی فنآوریهای نوین و به نمایش گذاشتن مزایای آن تلاش نمایند. ثالثاً مهندسان و سازندگان که وظیفه اساسی در اعمال ضوابط و مقررات ساختمانی را در طراحی، اجرا و نظارت ساخت و سازها بر عهده دارند با به روز رسانی دانش فنی و مهارت حرفهای و با تکیه بر اصل اخلاق حرفهای خود نسبت به اجرای مقررات ملّی ساختمان بیش از پیش اصرار ورزیده و کارفرمایان و مالکان نیز تشویق یا ملزم به رعایت مقررات ملّی ساختمان آن شوند. همچنین مردم به عنوان بهرهبرداران نهایی میتوانند با افزایش سطح آگاهی از حقوق خود نقش اساسی در ارتقای کیفیت از طریق افزایش مطالبات در کیفیت و بهرهوری ساختمانها و ایجاد انگیزه رقابت در ارائه ساختمانهای با کیفیت ایفا نمایند.

در خاتمه از کلیه اساتید و صاحبنظران و تدوین کنندگان که از ابتدا تاکنون در تدوین و تجدیدنظر مباحث مقررات ملّی ساختمان تلاش نموده و در همفکری و همکاری با این وزارت از هیچ کوششی دریغ ننمودهاند، سپاسگزارم. همچنین برای دست اندرکاران ساخت و ساز از دستگاههای نظارتی و کنترلی مراجع صدور پروانه و کلیه عزیزانی که اجرای این مقررات را خدمتگزاری به میهن و مردم خویش میپندارند، آرزوی موفقیت و سربلندی در پیشگاه خداوند متعال مینماییم.

عباس آخوندی وزیر راه و شهرسازی

مقدمه ویرایش سوم

توسعه و پیشرفت فن آوری های جدید و اثر آن در صنعت ساختمان، گسترش شیوهها و روشهای جدید در مبانی و طراحی ساختمان و استفاده گسترده از سیستمهای جدید الکتریکی، الکترونیکی، تجهیزات و دستگاهها در تأسیسات برقی ساختمانها و نیز منظور نمودن مفاد ویرایشهای جدید مقررات و استانداردهای معتبر، لزوم بازنگری در ویرایش دوم (بازنگری اول- سال 1382) را ضروری نمود. لازم به ذکر است که کلیه پیوستهای این مبحث الزامی بوده و رعایت آن ها اجباری است و همچنین در مدت اعتبار این مبحث چنانچه مقررات و استانداردها و یا ویرایشهای جدیدی از آنها به تصویب برسد، جانشین مقررات، استاندارد و معیارهای جدید در ویرایش جاری خواهد بود. بر این اساس تغییرات عمده در بازنگری این مبحث حاصل شد که مهمترین و عمدهترین سرفصلهای آنها را میتوان به شرح زیر برشمرد.

• ویرایش کلی متن، بازنگری در تعاریف، تکمیل لیست استانداردها و اصطلاحات
• گسترش حوزه شمول این مبحث به سیستمهای جدید در تأسیسات برقی
• بازنگری در مقررات، آییننامهها و استانداردها و بروزرسانی مبحث
• بازنگری عمده و اضافه شدن بخشهای جدید در فصل " اصول اساسی در تأسیسات برق"
• بازنگری و تکمیل فصول اصول طراحی تأسیسات برق، نصب و برپایی و برآورد درخواست نیروی برق
• بازنگری عمده و اضافه شدن بخشهای جدید در فصول منابع تأمین نیروی برق، نیروی برق اضطراری و نیروی برق ایمنی
• بازنگری و تکمیل فصل تابلوهای توزیع نیرو، تجهیزات، وسایل حفاظت و کنترل
• بازنگری عمده و اضافه شدن بخشهای جدید در فصل مدارها (کابل کشی- سیم کشی)
• بازنگری عمده در فصول تأسیسات جریان ضعیف و بروزرسانی این سیستمها و اضافه نمودن بخشها و سیستمهای جدید
• بازنگری و تکمیل فصل محیطهای عادی و مخصوص
• بازنگری عمده و اضافه شدن بخشهای جدید در فصل محیطهای نمناک و مرطوب
• بازنگری و تکمیل فصل نقشهها و مدارک
• بازنگری عمده و اضافهشدن بخشهای جدید در پیوست 1 مبحث، شامل سیستمهای نیرو، سیستم اتصال به زمین، سطح مقطع هادیهای حفاظتی، حفاظتی - خنثی، همبندی اصلی و اضافی، الکترودهای اتصال زمین
• بازنگری و تکمیل پیوست 2 مبحث، شامل مبانی عمومی سیستم روشنایی داخلی

5

• بازنگری و تکمیل پیوست 3 مبحث، شامل مبانی عمومی استفاده از ضریب همزمانی
• اضافه شدن پیوست 4 به مبحث، شامل مبانی عمومی سیستم اعلام حریق
• اضافه شدن پیوست 5 به مبحث، شامل مبانی عمومی بانک خازن
• اضافه شدن پیوست 6 به مبحث، شامل درجه حفاظت بدنه لوازم و تجهیزات الکتریکی در برابر نفوذ رطوبت و اشیاء خارجی
• اضافه شدن پیوست 7 به مبحث، شامل حریم شبکههای برق
• اضافه شدن پیوست 8 به مبحث، شامل محتوای نقشهها و مدارک فنی طرح تأسیسات برقی

در انتها کمیته تخصصی از کلیه مهندسان، سازمانهای نظام مهندسی ساختمان استانها و صاحبنظران که نظرات و پیشنهادات خود را ارائه نمودهاند، صمیمانه تشکر و قدردانی مینماید. بدیهی است در صورت دریافت نظرات و پیشنهادات جدید دیگر، کمیته تخصصی آنها را حفظ و مجدداً مورد بررسی قرار داده و در ویرایش جدید، مورد بهرهبرداری قرار خواهد داد.

کمیته تخصصی مبحث سیزدهم مقررات ملّی ساختمان

1395

13-1 مبانی عمومی

13-1-1 مراجع

این مبحث مبتنی بر مقررات و استانداردهای معتبر میباشد. چنانچه در مدت اعتبار این مبحث، ویرایشهای جدیدی از مقررات و یا استانداردها به تصویب برسد، جانشین مقررات، استانداردها و معیارهای مشابه در این مبحث خواهد شد.

13-1-2 تجهیزات و لوازم

لوازم و تجهیزات و دستگاههایی در تأسیسات برقی ساختمانها قابل نصب و استفاده خواهند بود که طبق مشخصات یک یا چند استاندارد معتبر ساخته شده باشند، استفاده از هر نوع لوازم و تجهیزات غیراستاندارد اکیداً ممنوع خواهد بود. لازم به ذکر است که منظور از عبارت سازندگان و یا سازندگان معتبر در این مبحث مقررات، سازندگانی هستند که تولیدات آنها طبق استانداردهای معتبر بوده و مورد تأیید مؤسسات و ادارات ذیصلاح قرار گرفته باشند.

13-1-3 لیست مقررات و استانداردها

لیست مقررات و استانداردهای قابل استفاده به قرار مندرج در پیوست شماره 10 است.

13-1-4 سیستمهای توزیع نیرو

برای آشنایی با سیستمهای توزیع نیرو، خلاصهای از شرح مقررات ایمنی سیستمهای نیرو در پیوست شماره 1 ارائه شده است. مفاد و مقررات این پیوست باید مانند بقیه موارد این مبحث مراعات و طبق آن عمل شود.

13-1-4-1 سیستم الکتریکی منتخب

سیستم الکتریکی منتخب برای کلیه ساختمانها عموماً سیستم TN از نوع TN-C-S یا TN-S (پیوست شماره 1) خواهد بود.

13-1-4-2 سیستمهای خاص

در همه یا جزئی از ساختمانهایی که به علت کار انجام شده یا به دلایل موجه دیگر، در آنها از سیستمهای نوع IT و TT (پیوست شماره 1) یا روشهای ایمنی دیگر، مانند ولتاژ خیلی پایین حفاظتی با اتصال زمین و محیطهای با ولتاژ خیلی پایین ایمنی بدون اتصال زمین و غیره استفاده میشود، باید ضمن رعایت کلیات این مقررات از مقررات و آییننامههای معتبر دیگر که در ردیف 13-1-3 ذکر شده است استفاده شود.

13-1-5 شدت روشنایی

در تهیه طرح و اجرای تأسیسات برقی ساختمانها، شدت روشنایی مصنوعی برای هر نوع محیط کار باید بر اساس مقادیر ذکر شده در جدول شماره پ2-5 (شدت روشنایی) انتخاب شود (پیوست شماره 2).

13-1-6 برآورد نیروی برق

در تهیه طرح تأسیسات برقی ساختمانها یکی از شرایط مهم پیشبینی و برآورد هرچه دقیقتر درخواست نیروی برق (تقاضا و یا دیماند) یا حداکثر توان مصرفی آن است. پیوست شماره 3 همراه با مفاد بخش 13-4 و سایر قسمتهای مقررات، راهنمای مفیدی برای حصول به این مقصود خواهد بود.

13-1-7 نشانههای ترسیمی

به کارگیری نشانههای ترسیمی متعارف و مرسوم در کلیه نقشهها و مدارک الزامی است.

13-1-8 همکاری بین دستاندرکاران

در کلیه مراحل، به خصوص مراحل اولیه طرح و اجرای کارهای ساختمانی و تأسیساتی، لازم است همکاری نزدیکی بین همه دستاندرکاران، اعم از طراحان و اجراکنندگان ساختمان و تأسیسات آن، وجود داشته باشد تا تبادل اطلاعات به موقع انجام شود.

13-1-9 هماهنگی با مقامات

برای اطلاع از نظرات، مقررات و دستورالعملهای مقامات تأمین کننده سرویسهای ساختمان و تأسیسات زیربنایی نظیر برق، تلفن، آتشنشانی و غیره، باید به موقع هماهنگیهای لازم با آن مقامات ذیربط انجام شود و تماس و همکاری لازم تا خاتمه کار ادامه یابد. رعایت مقررات هر کدام از سازمانها و یا شرکتهای مذکور و خصوصاً رعایت قانون حریم شبکههای برق اجباری است (پیوست شماره 7).

13-1-10 الزام پیوستها

کلیه پیوستهای این مبحث الزامی بوده و رعایت آنها اجباری است.

13-1-11 ترجمه انگلیسی اصطلاحات

برای دسترسی به ترجمه انگلیسی اصطلاحات در متن مبحث باید به پیوست شماره 9 رجوع شود.

13-2 کلیات

13-2-1 دامنه کاربرد

13-2-1-1 ساختمانهای مشمول

تأسیسات برقی ساختمانهای مربوط به کاربریهای زیر، که از سیستم نیروی TN (پیوست شماره 1) استفاده خواهند کرد، باید با رعایت مفاد این مقررات و سایر مباحث مقررات ملّی ساختمان و نیز آییننامهها و استانداردهای ذکر شده در ردیف 13-1-3 اجرا شوند:

الف) مسکونی ب) تجاری پ) اداری ت) درمانی ث) آموزشی ج) عمومی چ) صنعتی

ح) نمایشگاههای دائمی و موقت، پارکهای تفریحی، کارگاههای ساختمانی خ) کشاورزی و دامداری

8) هرگونه ساختمانی که مقررات مخصوصی برای تأسیسات برقی آن وضع نشده باشد

9) ساختمانهای ویژه حیاتی، بسیار زیاد حساس و زیاد مهم که نمونههای آنها مشخصاً در مبحث 21 مقررات ملّی ساختمان آمده است.

13-2-1-2 موارد تحت پوشش

این مقررات موارد زیر را در برمیگیرد:

الف) تأسیسات سیم کشی سیستمهای جریان متناوب با ولتاژ تا 1000 ولت مؤثر

2) تأسیسات سیم کشی سیستمهای جریان متناوب با ولتاژ بیش از 1000 ولت مؤثر (به جز سیم کشی داخلی دستگاهها)، که از سیستمهای فشار ضعیف تا 1000 ولت تغذیه میکنند، مانند چراغهای تخلیه الکتریکی در گازها

تبصره: در این مقررات سیستمهای جریان متناوب با ولتاژ 11، 20 و 33 کیلوولت، فشار متوسط و ولتاژهای 63 کیلوولت و بالاتر فشارقوی نامیده میشود.

پ) تأسیسات سیم کشی کلیه سیستمهای مربوط به لوازم و دستگاههایی که مقررات خاصی برای آنها وضع نشده باشد.

3) تأسیسات سیم کشی و کابل کشی سیستمهای جریان ضعیف ثابت وسایل ارتباطی، انتقال علائم و فرمان و مشابه آنها به استثنای سیم کشیهای داخلی دستگاهها

تبصره: در طراحی و اجرای شبکه فشار متوسط و فشار قوی (شبکه شهری)، آییننامهها، استانداردها و دستورالعملهای شرکت برق ردیف 13-5-1-1 معتبر و نافذ میباشد.

13-2-1-3 موارد خارج از پوشش

این مقررات موارد زیر را در بر نمیگیرد:

الف) تأسیسات صاعقه گیر ساختمانها

ب) مواردی که برای آن مقررات خاص وضع شده باشد (از قبیل پستهای برق فشارقوی، پالایشگاههای نفت و گاز، تأسیسات خاص نظامی و غیره).

13-2-2 هدف

هدف از تدوین این مقررات تأمین ایمنی افراد و نیز سلامت ساختمان، سلامت تأسیسات، تجهیزات و محتويات آن، آسایش ساکنین و در عین حال ایجاد شرایطی است که در آن تجهیزات و دستگاههای مورد استفاده به نحوی صحیح و رضایتبخش کار کنند.

13-2-3 تعاریف عمومی

در این مقررات اصطلاحاتی با تعاریف زیر ارائه شدهاند:

13-2-3-1 انواع سیستم اتصال زمین

اتصال زمین برای حفاظت جان انسان و حیوان، تأمین شرایط کارکرد صحیح تأسیسات برقی و حفاظت سیستمهای آن و غیره بکار میرود و شامل انواع زیر است:

الف) سیستم اتصال زمین ایمنی ب) سیستم اتصال زمین حفاظت سیستم پ) سیستم اتصال زمین عملیاتی ت) سیستم اتصال زمین صاعقه گیر

13-2-3-2 تجهیزات الکتریکی

وسایل، لوازم، دستگاهها و مصالحی اند که برای تولید، انتقال، توزیع یا مصرف انرژی الکتریکی به کار میروند. از جمله مولدها، دستگاههای برقی، لوازم تابلوئی، وسایل اندازهگیری، وسایل حفاظتی، مصالح و لوازم سیستمهای سیم کشی و دستگاههای مصرف کننده انرژی الکتریکی، لوازم و تجهیزات سیستمهای جریان ضعیف و سیستمهای انتقال اطلاعات داده و غیره.

13-2-3-3 تأسیسات برقی

مجموعهای است از تجهیزات الکتریکی (ردیف 13-2-3-2) به هم پیوسته برای انجام هدف یا اهداف معین که دارای مشخصههای هماهنگ و مرتبط باشند.

13-2-3-4 تجهیزات الکتریکی دستی

تجهیزاتی هستند قابل حمل که در هنگام استفاده عادی در دست گرفته میشوند و در آنها موتور، در صورتی که وجود داشته باشد قسمتی جدا نشدنی از تجهیزات را تشکیل میدهد.

13-2-3-5 تجهیزات الکتریکی نصب ثابت

تجهیزاتی هستند که به نگهدارندههایی محکم شده باشند یا به نحوی دیگر در محل معینی محکم و ثابت شده باشند.

13-2-3-6 مدار (مدار الکتریکی در تأسیسات)

مجموعهای از اقلام و لوازم و تجهیزات الکتریکی در یک تأسیسات که از منبع واحدی تغذیه شده و به کمک وسایل حفاظتی واحدی در برابر اضافه جریانها، اضافه یا کاهش ولتاژها و غیره حفاظت شده باشد.

13-2-3-7 الکترود زمین

یک قطعه یا قسمت هادی یا گروهی متشکل از قطعات هادی که در تماس مستقیم و مدفون در زمین بوده و با آن اتصال الکتریکی برقرار میکند.

13-2-3-8 الکترودهای زمین مستقل

از نظر الکتریکی، الکترود زمین مستقل الکترودهایی هستند که فاصله آنها از همدیگر به قدری است که در صورت عبور حداکثر جریان از یکی از آنها، پتانسیل (گرادیان ولتاژ) سایر الکترودها به نحوی قابل ملاحظه تغییر نکنند.

13-2-3-9 زمین (جرم کلی زمین)

جرم هادی زمین است که پتانسیل همه نقاط آن به طور قراردادی برابر صفر انتخاب میشود.

جرم کلی زمین را میتوان دارای خواص زیر دانست:

الف) آن را مانند شینهای با مقطع بزرگ فرض کرد که مقاومت بین هر دو نقطه آن عملاً نزدیک به صفر است.

ب) وصل شدن به جرم کلی زمین تنها از راه الکترود زمین امکانپذیر است.

پ) اتصال الکترود زمین به جرم کلی زمین همیشه همراه با مقاومتی است که همان مقاومت اتصال به زمین و یا مقاومت الکترود زمین و یا بطور خلاصه مقاومت زمین است.

13-2-3-10 بدنه هادی (دستگاهها و تجهیزات الکتریکی)

بدنههای هادی (فلزی) مربوط به دستگاهها و تجهیزات الکتریکی که میتوان آنها را لمس نمود و بطور عادی برقدار نیستند اما در حالت وجود اتصالی، ممکن است برقدار شوند.

13-2-3-11 قسمتهای هادی بیگانه و یا بدنههای هادی بیگانه

قسمتهای هادی ای است که جزء تأسیسات الکتریکی نمیباشد ولی قادر است پتانسیلی را که معمولاً پتانسیل زمین است در معرض تماس قرار دهد و در اثر بروز اتصالی برقدار گردد. قسمتها و یا بدنه هادی بیگانه از جمله عبارتند از:

الف) اسکلت فلزی و قسمتهای فلزی ساختمانها

ب) لولههای فلزی گاز، آب، تأسیسات برودتی و حرارتی و سایر سیستمهای تأسیسات مکانیکی و کلیه لوازم دیگر غیربرقی که ممکن است در اثر بروز اتصال الکتریکی برقدار شوند. (مانند رادیاتورهایی که متصل به لولههای فلزی تأسیسات حرارتی هستند و غیره) پ) کفها و دیوارهای غیر عایق

13-2-3-12 هادیهای برق دار

هر سیم یا هادی دیگری که با نیت برقدار شدن آن در بهرهبرداری عادی مورد استفاده قرار میگیرد و شامل هادی خنثی نیز میباشد ولی بطور قراردادی هادی مشترک حفاظتی - خنثی (PEN) را شامل نمیشود.

13-2-3-13 هادی خنثی (N)

هادی ای است که به نقطه خنثی سیستم نیرو وصل بوده و میتوان در انتقال انرژی الکتریکی از آن استفاده کرد.

13-2-3-14 هادی حفاظتی (PE)

هادی حفاظتی (PE)، که برای حفاظت در برابر برق گرفتگی لازم میباشد و هر یک از اجزای زیر را از نظر الکتریکی به هم وصل میکند:

الف) بدنههای هادی ب) ترمینال اصلی اتصال زمین پ) نقطه زمین شده منبع تغذیه ت) نقطه خنثی مصنوعی

13-2-3-15 هادی مشترک حفاظتی -- خنثی (PEN)

هادی ای است زمین شده که به صورت اشتراکی هر دو وظیفه هادیهای حفاظتی (PE) و خنثی (N) را انجام دهد.

13-2-3-16 هادی همبندی برای هم ولتاژ کردن

هادی حفاظتی ای است که همبندی برای هم ولتاژ کردن را تضمین میکند.

13-2-3-17 همبندی برای هم ولتاژ کردن

برقراری اتصال هادی بین کلیه اجزای فلزی است که پتانسیل بدنههای هادی و قسمتهای هادی بیگانه مختلف را اساساً به یک سطح ولتاژ میآورد.

13-2-3-18 ترمینال یا شینه اصلی اتصال زمین

ترمینال یا شینهای است که برای اتصال هادیهای حفاظتی (PE)، هادی خنثی (N)، هادیهای حفاظتی- خنثی (PEN)، هادیهای همبندی اصلی برای هم ولتاژکردن، هادیهای همبندی سیستم اتصال زمین صاعقهگیر و سیستم اتصال زمین عملیاتی (در صورت وجود آنها) پیشبینی و نصب میشود.

13-2-3-19 مقاومت کل اتصال زمین (مقاومت کل زمین)

مقاومت بین ترمینال اصلی اتصال زمین و جرم کلی زمین است.

13-2-3-20 جریان مجاز (جریان مجاز حرارتی یا جریان اسمی یک هادی)

حداکثر جریانی است که بطور مداوم در شرایط تعیین شده، بدون اینکه دمای وضعیت تعادل یک هادی از میزان معینی تجاوز نماید، میتواند از آن عبور کند.

در مورد هادیها (سیم یا کابل) جریان اسمی همان جریان مجاز حرارتی است.

13-2-3-21 جریان اضافه بار (یک مدار)

اضافه جریانی است که علاوه بر جریان اسمی در مداری برقرار میشود که از نظر الکتریکی آسیب ندیده باشد.

13-2-3-22 جریان اتصال کوتاه

اضافه جریانی است که در نتیجه بروز اتصالی با امپدانسی بسیار کوچک بین هادیهای برقدار سیستم نیرو و هادی حفاظتی که در شرایط عادی دارای اختلاف پتانسیل میباشند، ایجاد شود.

13-2-3-23 اضافه جریان

هرجریانی که بیش از جریان اسمی باشد.

13-2-3-24 جریان باقیمانده

این جریان جمع برداری مقادیر لحظهای جریانهایی است که از همه هادیهای برقدار یک مدار معین در یک نقطه از تأسیسات برقی عبور میکند، این جریان را گاهی به اشتباه (جریان به زمین و یا جریان نشت به زمین) نیز خواندهاند.

13-2-3-25 جریان برق گرفتگی

جریانی استکه از بدن انسان یا حیوان عبور کند و مشخصههای آن به نحوی باشد که احتمالاً موجب برقگرفتگی شود.

13-2-3-26 جریان نشت

جریانی است که بین مداری که از نظر الکتریکی آسیب ندیده است با زمین یا بدنههای هادی بیگانه، برقرار شود.

این جریان ممکن است دارای مؤلفهای خازنی باشد که شامل جریانهای مربوط به خازنهایی است که به صورت طبیعی در مدار موجود میباشد.

13-2-3-27 برق گرفتگی

پدیدهای است مربوط به آسیبهای عضلانی که در نتیجه عبور جریان الکتریکی از بدن انسان یا حیوان به وجود میآید.

13-2-3-28 تماس مستقیم

تماس اشخاص و حیوانات با هر یک از هادیهای فاز میباشد.

13-2-3-29 تماس غیر مستقیم

تماس اشخاص و حیوانات با بدنههای هادیای است که در شرایط بروز اتصالی، برقدار شدهاند.

13-2-3-30 فیوز

وسیله ای است که اگر شدت جریان آن از مقدار تعیین شده در مدت زمان معین بیشتر شود، از طریق ذوب یک یا چند المانِ خود، مداری را که در آن قرار گرفته است باز میکند.

13-2-3-31 کلید جداکننده (ایزولاتور- مجزا کننده)

یک وسیله مکانیکی قطع و وصل است که در حالت قطع، فاصله جدایی لازم را بین کنتاکتها به وجود میآورد.

کلید جداکننده قادر است فقط هنگامی یک مدار را قطع یا وصل کند که جریانهای قابل اغماض برقرار شده یا قطع شوند و یا تغییر قابل ملاحظهای بین ولتاژ دو سر هر یک از قطبهای کلید جداکننده ایجاد نشود.

همچنین کلید جداکننده میتواند جریانهایی را در شرایط عادی از مدار عبور دهد و برای زمانی مشخص جریانهایی را در شرایط غیر عادی مانند اتصال کوتاه تحمل کند.

13-2-3-32 کلید جداکننده زیرِ بار (کلید ایزولاتور زیرِ بار)

کلیدی است که هر دو خاصیت مربوط به کلیدهای جداکننده و قطع بار را دارا باشد.

13-2-3-33 کلید فیوز جداکننده

کلید جداکنندهای است که در آن فشنگ فیوز و یا نگهدار (پایه) فیوز همراه با فشنگ فیوز، کنتاکتهای متحرک کلید جداکننده را تشکیل میدهد (کلید فیوز چاقویی بدون محفظه جرقهگیر).

13-2-3-34 کلید فیوز قطع بار

کلید قطع باری است که در آن فشنگ فیوز و یا نگهدار (پایه) فیوز همراه با فشنگ فیوز، کنتاکتهای متحرک کلید قطع بار را تشکیل میدهد (کلید فیوز چاقویی با محفظه جرقهگیر).

13-2-3-35 کلید قطع بار

یک وسیله مکانیکی قطع و وصل است که قادر به وصل، عبوردادن و قطع جریان برق مدار در شرایط عادی میباشد. شرایط عادی ممکن است شامل وضعیتی با اضافه بارهای مشخص باشد و همینطور برای زمانی مشخص جریانهایی را در شرایط غیر عادی مدار مانند اتصال کوتاه تحمل کند.

13-2-3-36 کلید فیوز جداکننده و قطع بار

کلید فیوزی است که هر دو خاصیت مربوط به کلید فیوزهای جداکننده و قطع بار را دارا باشد (کلید فیوز با بدنه نوع بسته و با محفظه جرقهگیر).

13-2-3-37 کلید خودکار (کلید اتوماتیک)

وسیله مکانیکی قطع و وصل خودکار جریان است که قادر است در شرایط عادی مدار، جریانهایی را وصل یا قطع کند و یا از خود عبور دهد و در شرایط مشخص ولی غیرعادی مدار مانند اتصال کوتاه، جریانهایی را وصل و قطع کند یا به مدتی کوتاه از خود عبور دهد. این نوع کلید مجهز به وسایلی است که میتواند جریانهای غیرعادی (اضافه بار، اتصال کوتاه) را به طور خودکار قطع کند.

13-2-3-38 کلید خودکار (کلید اتوماتیک) محدودکننده جریان اتصال کوتاه

کلید خودکاری است که در برابر عبور جریانهای بسیار بالا، سریع عمل کرده و در زمانی کوتاهتر از یک چهارم تناوب جریان، قبل از آنکه شدت جریان احتمالی به حداکثر خود برسد، جریان را قطع و جرقه آن را خاموش کند.

13-2-3-39 ولتاژ تماس

ولتاژی است که به هنگام بروز خرابی در عایقبندی، بین قسمتهایی که همزمان قابل لمس میباشند، ظاهر شود.

الف) از این اصطلاح فقط در ارتباط با حفاظت در برابر تماس غیرمستقیم استفاده میشود.

ب) در بعضی موارد، مقدار ولتاژ تماس ممکن است به وسیله امپدانس شخصی که در تماس با این قسمتها است، به مقداری قابل ملاحظه تحت تأثیر قرار گیرد.

13-2-3-40 قطعاتی که در آنِ واحد در دسترس اند

هادیها یا اجزایی از هادی هستند که همزمان توسط یک شخص، یا یک حیوان، قابل لمس باشند.

قطعات زیر ممکن است در آنِ واحد در دسترس باشند:

الف) قسمتهای برقدار ب) بدنههای هادی پ) قسمتهای هادی بیگانه ت) هادیهای حفاظتی ث) الکترودهای زمین

13-2-3-41 دسترس

منطقهای است که حدود آن از سطح محل فعالیت یا رفت و آمد عادی افراد بدون هر گونه کمک ابزاری، قابل لمس باشد (شکل شماره 13-2-3-41).

شکل 13-2-3-41 طرحواره نمایش منطقه دسترس

13-2-3-42 حدگذشت

مقادیر مرزی پارامترهای الکتریکی که عبور از آنها مجاز نمیباشد.

13-3 اصول اساسي در تأسيسات برق

13-3-1 اصول حفاظت

13-3-1-1 كليات

هدف از مقررات ذكر شده در اين بخش، تضمين ايمني افراد، حيوانات و سلامت ساختمان ها و محتويات و تجهيزات آن در مقابل خطرات و خسارات احتمالي ناشي از استفاده عادي از تأسيسات برقي است.

در تأسيسات برقي دو عامل عمده خطر به قرار زير وجود دارد:

الف) جريان هاي برق گرفتگي

ب) دماهاي زياد كه ممكن است منجر به ايجاد سوختگي ها، آتش سوزي ها و ديگر صدمات شود

13-3-1-2 حفاظت در برابر تماس مستقيم

اشخاص و حيوانات بايد در مقابل خطرات ناشي از احتمال تماس با قسمت هاي برقدار تأسيسات برقي حفاظت شوند. اين حفاظت ممكن است با يكي از روش هاي زير تأمين شود:

الف) جلوگيري از عبور جريان از بدن اشخاص يا حيوانات ب) حفاظت با استفاده از عايق بندي قسمت هاي برقدار قابل دسترس پ) حفاظت با استفاده از حصاركشي يا ايجاد موانع و يا استفاده از محفظه ها ت) حفاظت با استقرار در خارج از محدوده دسترس (رديف 13-2-3-41)

ث) محدود كردن جرياني كه ممكن است از بدن عبور كند به ميزاني كمتر از جريان برقگرفتگي ج) استفاده از كليد جريان باقي مانده (RCD) به عنوان حفاظت اضافي

چ) استفاده از منابع تغذيه با ولتاژ ايمني خيلي پايين (SELV، PELV، FELV) مطابق استاندارد IEC 60536

13-3-1-3 حفاظت در برابر تماس غير مستقيم

اشخاص و حيوانات بايد در مقابل خطرات احتمالي ناشي از تماس با بدنه هاي هادي، حفاظت شوند.

اين حفاظت ممكن است به يكي از روش هاي زير تأمين شود:

الف) جلوگيري از عبور جريان اتصالي از بدن اشخاص يا حيوانات

2) محدود كردن جريان اتصالي كه ممكن است از بدن عبور كند به ميزان كمتر از جريان برق گرفتگي

پ) حفاظت با استفاده از هادي حفاظتي و قطع خودكار مدار تغذيه، به محض بروز نقصي كه ممكن است به عبور جريان از بدن كه در تماس با بدنه هادي است، منجر شود. در موقعي كه اين جريان مساوي يا بيشتر از جريان برق گرفتگي است.

3) حفاظت بدون استفاده از هادي حفاظتي و قطع خودكار مدار تغذيه شامل موارد زير:

• حفاظت با استفاده از تجهيزات كلاس عايق بندي II (عايق بندي دوبل داراي عايق اوليه و ثانويه)
• حفاظت با استفاده از تجهيزات كلاس عايق بندي III (با ولتاژ ايمني خيلي پايين FELV، SELV، PELV مطابق استاندارد IEC 60536)
• حفاظت با استفاده از هم بندي هم ولتاژكننده بدون اتصال زمين
• حفاظت با استفاده از محيط هاي عايق
• حفاظت با استفاده از جدايي الكتريكي (ترانسفورماتور ايزوله، سيستم IT)

13-3-1-4 حفاظت در برابر هر دو نوع تماس مستقيم و غيرمستقيم

يكي از روش هايي كه قادر به تأمين ايمني هم در برابر تماس مستقيم و هم در برابر تماس غيرمستقيم است، استفاده از ولتاژ خيلي پايين مي باشد كه در تأسيسات محيط هاي خاص از قبيل حمام، استخر، سونا و غيره استفاده مي شود.

اين سيستم شامل سه نوع ولتاژ خيلي پايين است كه شرح خلاصه شرايط و مدارهاي اين سيستم ها در جدول شماره 13-3-1-4 ذكر شده است.

جدول 13-3-1-4 سيستم هاي ولتاژهاي خيلي پايين (FELV, PELV, SELV)

Safety Extra Low Voltage = SELV ولتاژ خيلي پايين ايمني

Protective Extra Low Voltage = PELV ولتاژ خيلي پايين حفاظتي

Functional Extra Low Voltage = FELV ولتاژ خيلي پايين عملياتي

13-3-1-5 حفاظت با استفاده از SELV و PELV

در موارد زير حفاظت در برابر برقگرفتگي انجام شده به حساب ميآيد:

الف) ولتاژ اسمي سيستم نبايد از مقاديري كه در باند يك استاندارد IEC 60449 تعيين گرديده تجاوز كند.

ب) منبع ولتاژ يكي از منابع ذكرشده براي منابع SELV (بدون اتصال زمين) و يا منابع PELV (با اتصال زمين) باشد.

تبصره: اگر در منبع تغذيه سيستم هاي مذكور بخش ولتاژ بالاتر شامل اتوترانسفورماتور يا پتانسيومتر يا وسايل الكتريكي و مانند آن ها باشد، مدار ولتاژ خيلي پايين ادامه مدار ولتاژ بالا به حساب آمده و حفاظت آن بايد مانند قسمت با ولتاژ بالا در نظر گرفته شود.

13-3-1-6 منابع تغذيه SELV (بدون اتصال زمين)

در منابع تغذيه SELV بدنه هاي هادي و مدارها بدون اتصال به زمين بوده و بايد از نظر الكتريكي نيز از زمين و ديگر سيستم ها مجزا باشد. به اين دليل و نيز به منظور كاهش خطرات برق گرفتگي، اين منابع بايد طبق استانداردهاي معتبر توليد شده و تجهيزات، قطعات مدارها، لوازم و غيره بايد به نحوي انتخاب و در نظر گرفته شوند كه اتصالي و ساير معايب ديگر به خود اين منابع محدود گشته و قطعات هادي ديگر سيستم ها را تحت تاثير قرار ندهند. اين منابع شامل شش نوع است كه در سه گروه به قرار زير تقسيم ميشوند:

13-3-1-6-1 گروه اول منابع تغذيه SELV

گروه اول منابع تغذيه SELV است كه تغذيه آن با ولتاژ بالاتر از ولتاژ خروجي اين منبع انجام ميگيرد. اين گروه شامل انواع زير مي باشد:

الف) ترانسفورماتور ايمني، كه داراي سيم پيچي هاي مستقل اوليه جهت ولتاژ تغذيه بالاتر و سيم پيچي ثانويه با ولتاژ خروجي خيلي پايين ايمني (SELV) باشد. اين ترانسفورماتور بايد مجهز به پرده فلزي بين سيم پيچي اوليه و ثانويه بوده و نيز مطابق استاندارد IEC 61558-2-6 توليد شده باشد.

ب) موتور- ژنراتور، كه در آن، موتور با ولتاژ بالاتر تغذيه شده و به عنوان نيروي محركه ژنراتور با ولتاژ خروجي خيلي پايين ايمني (SELV)، بكار گرفته مي شود. عايق بندي و درجه ايمني اين منبع بايد معادل ترانسفورماتور ايمني (بند الف فوق الذكر) باشد.

پ) منابع تغذيه الكترونيكي كه داراي حفاظت هاي لازم، قطعات و لوازم استاندارد در مدارهاي داخلي بوده، بطوريكه در اثر عيوب داخلي مقدار ولتاژ خروجي خيلي پايين ايمني آن (SELV) افزايش نيافته و حفاظت در مقابل تماس غيرمستقيم نيز تأمين گردد.

13-3-1-6-2 گروه دوم منابع تغذيه SELV

گروه دوم منابع تغذيه SELV است كه ولتاژ خروجي خيلي پايين ايمني آن مستقل از هر گونه منبع تغذيه با ولتاژ بالاتر مي باشد. اين گروه شامل انواع منابع زير است:

الف) منابع جريان مانند باتري و يا سلول هاي خورشيدي كه بطور مستقل عمل مينمايند.

ب) ديزل ژنراتور، كه در آن ديزل به عنوان نيروي محركه ژنراتوري كه داراي ولتاژ خروجي خيلي پايين ايمني (SELV) بوده، بكار گرفته مي شود.

13-3-1-6-3 گروه سوم منابع تغذيه SELV

گروه سوم منابع تغذيه SELV شامل منابعي است، قابل حمل و سيار ايمن، مانند ترانسفورماتور ايمني، موتور-ژنراتور (بندهاي الف و ب رديف 13-3-1-6-1) و تجهيزاتي كه با الزامات حفاظتي و مشابه با عايق بندي دوبل (كلاس عايق بندي II) مطابقت نمايد.

13-3-1-7 منابع تغذيه PELV (با اتصال زمين)

منابع تغذيه PELV از نظر ساختار سيستم و انواع، مشابه منابع تغذيه SELV بوده ولي در شرايطي مورد استفاده قرار مي گيرد كه احتمال مجزا و جدا بودن الكتريكي اين سيستم، از زمين و ديگر سيستم ها در طول بهره برداري قابل تأمين نباشد. در اين منابع، مدارهاي سيستم و بدنه هادي تجهيزاتي كه در آن مورد استفاده قرار مي گيرند، مي توانند به زمين متصل شوند.

تبصره: در منابع تغذيه خيلي پايين حفاظتي PELV كه تغذيه آن با ولتاژ بالاتر از ولتاژ خروجي خيلي پايين حفاظتي انجام مي گيرد، حفاظت هاي مناسب و لازم در مدار ولتاژ بالاتر بايد در نظر گرفته شود تا از بروز خطرات تماس غيرمستقيم جلوگيري و حفاظت لازم آن مدار نيز، تأمين گردد.

13-3-1-8 الزامات عمومي براي مدارهاي SELV و PELV

13-3-1-8-1 قسمت هاي برقدار مدارهاي SELV و PELV

قسمت هاي برقدار مدارهاي SELV و PELV بايد از نظر الكتريكي از ساير مدارها و از يكديگر، مجزا باشند.

13-3-1-8-2 هادي هاي مدارهاي SELV و PELV

هادي هاي مدارهاي SELV و PELV بايد از ساير مدارها جدا باشند. اگر انجام اين كار به هنگام اجرا، ممكن نباشد، بايد يكي از موارد زير مراعات شود:

الف) مدارهاي SELV و PELV علاوه بر عايقبندي اصلي از داخل يك غلاف غيرفلزي عبور كنند.

ب) هادي هاي مدارهاي با ولتاژهاي مختلف به كمك يك جداكننده يا غلاف فلزي زمين شده از هم جدا شوند.

پ) مدارهاي با ولتاژهاي مختلف، مي توانند با استفاده از رشته هاي يك كابل يا به صورت هاديهاي جمعي از داخل يك مجرا عبور داده شوند به شرطي كه هاديهاي SELV و PELV به صورت انفرادي يا دسته جمعي نسبت به بالاترين ولتاژ موجود در مسير، عايق بندي شده باشند.

13-3-1-9 الزامات خاص مدارهاي SELV (بدون اتصال زمين)

الزامات خاص مدارهاي SELV (بدون اتصال زمين) شامل موارد زير است:

13-3-1-9-1 قسمت هاي برقدار (مدارهاي SELV)

قسمت هاي برقدار مدارهاي SELV نبايد به زمين يا به هادي هاي حفاظتي مدارهاي ديگر اتصال داده شوند.

13-3-1-9-2 بدنه هاي هادي (مدارهاي SELV)

بدنه هاي هادي نبايد به اجزاي زير اتصال داده شوند:

الف) زمين

ب) هادي هاي حفاظتي يا بدنه هاي هادي مدارهاي ديگر

پ) بدنه هاي بيگانه، به استثناي مواردي كه تجهيزات الكتريكي از نظر ساختاري بايد در تماس با بدنه هاي بيگانه باشند. در اين صورت بايد اطمينان حاصل شود كه اين بدنه ها نخواهند توانست ولتاژهاي بيش از ولتاژ موجود در شبكه تأسيسات برقي ساختمان را به خود بگيرد.

13-3-1-9-3 حفاظت در برابر تماس مستقيم (مدارهاي SELV)

اگر ولتاژ اسمي از 25 ولت مؤثر در جريان متناوب و يا 60 ولت جريان مستقيم بدون تموج تجاوزكند، حفاظت در برابر تماس مستقيم الزامي خواهد بود. حفاظت در برابر تماس مستقيم بايد به يكي از دو روش زير تأمين شود:

الف) پيش بيني موانع يا با پوششي كه درجه حفاظت (IP) آن حداقل برابر با IP2x باشد.

ب) داراي عايق بندي باشد كه در برابر ولتاژ آزموني 500 ولت جريان متناوب مؤثر، حداقل يك دقيقه استقامت كند.

تبصره 1: براي محيط عادي و خشك، چنانچه ولتاژ اسمي از 25 ولت مؤثر در جريان متناوب يا 60 ولت جريان مستقيم بدون تموج تجاوز نكند، حفاظت در برابر تماس مستقيم، الزامي نمي باشد.

تبصره 2: رعايت مقررات براي حفاظت در برابر تماس مستقيم در محيط هاي غيرخشك از جمله حمام، دوش، استخر و يا در بعضي از محيط ها و شرايط ديگر، الزامي است (رديف 13-10-3-2) و (رديف 13-10-5-1).

13-3-1-10 الزامات خاص مدارهاي PELV (با اتصال زمين)

در مواردي كه مدارها داراي اتصال زمين بوده و يا داشتن منابع تغذيه SELV لازم نباشد، شرايط زير بايد برقرار شود:

13-3-1-10-1 حفاظت در برابر تماس مستقيم (مدارهاي PELV)

حفاظت در برابر تماس مستقيم بايد به يكي از دو روش زير تأمين شود:

الف) پيش بيني موانع يا با پوششي كه درجه حفاظت (IP) آن حداقل برابر با IP2x باشد.

ب) داراي عايق بندي باشد كه در برابر ولتاژ آزموني 500 ولت جريان متناوب مؤثر، يك دقيقه استقامت كند.

13-3-1-10-2 عدم لزوم حفاظت در برابر تماس مستقيم (مدارهاي PELV)

اگر تجهيزات داخل حوزه اثر هم بندي براي هم ولتاژ كردن باشد و ولتاژ اسمي از مقادير زير تجاوز نكند، ايجاد حفاظت در برابر تماس مستقيم با توجه به رديف 13-3-1-10-1 لازم نخواهد بود:

الف) 25 ولت مؤثر در جريان متناوب يا 60 ولت جريان مستقيم بدون تموج، هنگامي كه تجهيزات به طور معمول فقط در محيط هاي خشك مورد استفاده قرار مي گيرند و انتظار نمي رود سطوح بزرگي از قسمت هاي برقدار با بدن تماس حاصل كند.

ب) 6 ولت مؤثر در جريان متناوب يا 15 ولت جريان مستقيم بدون تموج در همه موارد ديگر.

13-3-1-11 منابع تغذيه FELV

اين سيستم با استفاده از ولتاژ شبكه تأسيسات برقي ساختمان، براي تأمين ولتاژ خيلي پايين عملياتي مورد نياز در شبكه هاي ارتباطات و مخابرات، سيستم هاي كنترل، سيستم هاي ابزاردقيق و غيره در صورتي مورد استفاده قرار مي گيرد كه رعايت همه مقررات مربوط به SELV و PELV لازم نبوده و يا رعايت نشده باشد. در اين سيستم علاوه بر الزامي نبودن شرط ايمن بودن منبع تغذيه، مي توان از مدارهاي با اتصال زمين نيز استفاده نمود. در اين منابع وصل بدنه هاي هادي به هادي حفاظتي مدار اوليه الزامي بوده و نيز وصل هادي حفاظتي مدارهاي FELV به زمين عملياتي، مجاز مي باشد. علاوه بر موارد مذكور براي اطمينان از عملكرد اين منابع نسبت به حفاظت در برابر تماس هاي مستقيم و غيرمستقيم موارد زير نيز بايد رعايت شود:

13-3-1-11-1 حفاظت در برابر تماس مستقيم (مدارهاي FELV)

حفاظت در برابر تماس مستقيم بايد با يكي از دو روش زير انجام شود:

الف) استفاده از حصاركشي ها يا محفظه ها براي جلوگيري از تماس مستقيم ب) استفاده از عايق بندي كه با حداقل ولتاژ آزموني مدار اوليه مطابقت داشته باشد.

در مواردي كه مدارهاي FELV قادر به تحمل اين ولتاژ نباشند، عايق بندي بدنه هاي در دسترس تجهيزات در حين نصب بايد تقويت شود تا حدي كه بتواند در برابر ولتاژ آزموني 1500 ولت متناوب مؤثر، استقامت كند.

13-3-1-11-2 حفاظت در برابر تماس غيرمستقيم (مدارهاي FELV)

حفاظت در برابر تماس غيرمستقيم بايد با يكي از دو روش زير انجام شود:

الف) بدنه هاي هادي تجهيزات FELV به هادي حفاظتي مدار اوليه وصل شود به شرط اينكه يك وسيله حفاظتي در برابر تماس غيرمستقيم، منبع يا مدار تغذيه را در صورت بروز اتصالي بين فاز و بدنه قطع كند و ولتاژ تماس نيز از حدود ولتاژ قراردادي بيشتر نشود. اين امر مانع وصل يكي از هادي هاي برقدار FELV به هادي حفاظتي مدار اوليه نخواهد شد.

ب) بدنه هاي هادي تجهيزات FELV به هادي هم بندي هم ولتاژ كننده مدار اوليه كه زمين نشده است، وصل شود. از اين روش در مواردي استفاده مي شود كه مدار با روش حفاظتي جدايي الكتريكي، حفاظت مي شود.

تبصره: پريزها و دو شاخه هاي مدارهاي PELV، SELV و FELV بايد مخصوص هر يك از اين منابع بوده و نبايد قابل اتصال و استفاده در مدارهاي ديگر باشد.

13-3-1-12 حفاظت در برابر اثرهاي حرارتي در بهره برداري عادي

تأسيسات برقي بايد طوري طراحي و اجرا شده باشد كه براي مواد قابل اشتعال در اثر دماهاي زياد يا قوس الكتريكي امكان بروز هيچ نوع حريق وجود نداشته باشد، همچنين در موقع بهره برداري

عادي از تجهيزات الكتريكي نبايد هيچ نوع خطر سوختگي براي اشخاص يا حيوانات وجود داشته باشد.

13-3-1-13 حفاظت در برابر اضافه جريان

اشخاص و حيوانات و همچنين وسايل و لوازم ساختمان ها بايد در برابر صدمات و خسارات ناشي از دماهاي زياد و عوامل الكترومكانيكي كه ممكن است در اثر هر اضافه جرياني در قسمت هاي برقدار به وجود آيند، حفاظت شوند. اين حفاظت ممكن است به يكي از روش هاي زير تأمين شود:

الف) قطع خودكار تغذيه در موقع بروز اضافه جريان قبل از اينكه اين اضافه جريان با توجه به مدت زمان برقراري آن، به مقدار خطرناك برسد.

ب) محدود كردن حداكثر اضافه جريان با توجه به مدت زمان برقراري آن به ميزاني كه بي خطر باشد.

13-3-1-14 حفاظت در برابر جريان هاي اتصالي

هادي ها به جز هادي هاي برقدار و همه قطعات ديگري كه براي هدايت جريان هاي اتصالي پيش بيني شده اند بايد بتوانند اين جريان ها را بدون ايجاد دماهاي زياد هدايت كنند.

تبصره 1: لازم است به جريان هاي اتصال زمين و جريان هاي نشتي توجه خاصي مبذول شود.

تبصره 2: هادي هاي برق دار در برابر هر نوع جريان اتصالي، از جمله جريان اتصالي كه در اثر نقصي به وجود آمده باشد، بايد محفوظ بماند (مشابه با رديف 13-3-1-13).

13-3-1-15 حفاظت اشخاص و حيوانات در برابر اضافه ولتاژ

13-3-1-15-1

اشخاص و حيوانات و همچنين وسايل، لوازم و ساختمان ها بايد در برابر هر نوع صدمات و اثر مضري كه ممكن است در نتيجه بروز اتصالي بين مدارهاي با ولتاژهاي مختلف ايجاد شود، محافظت شوند.

13-3-1-15-2

اشخاص و حيوانات و همچنين وسايل، لوازم و ساختمان ها بايد در برابر صدمات و خسارات ناشي از ولتاژهاي زياد كه ممكن است در اثر عوامل ديگري مانند صاعقه يا قطع و وصل مدارها به وجود آيند، محافظت شوند (رديف 13-3-1-16).

13-3-1-16 حفاظت تأسيسات و تجهيزات در برابر اضافه ولتاژ

اضافه ولتاژ گذرا در تأسيسات برق، از جمله در پست هاي برق، تأسيسات برق فشارضعيف و همچنين اضافه ولتاژ ناشي از اثرات صاعقه و يا كليدزني، به عملكرد صحيح و سالم تجهيزات، دستگاه ها، اجزاء شبكه تأسيسات برق آسيب رسانده و در مواردي نيز ممكن است براي افراد خطر آفرين باشد. براي اين منظور لازم است حفاظت ها و تمهيدات ايمني در تأسيسات برقي به قرار زير، پيش بيني گردد.

13-3-1-16-1 حفاظت در برابر اضافه ولتاژ در پست هاي برق

براي جلوگيري از اضافه ولتاژ در شبكه برق فشارضعيف به دليل بروز اتصال زمين در تجهيزات شبكه برق فشار متوسط و اثر آن در شبكه برق فشار ضعيف، موارد زير بايد رعايت شود:

الف) الكترود اتصال زمين قسمت برق فشار متوسط از الكترود اتصال زمين قسمت برق فشار ضعيف (متصل به نقطه خنثي ترانسفورماتور) مجزا و مستقل از هم اجرا گردد، كه در اين صورت پست برق داراي دو الكترود زمين مستقل خواهد بود (رديف پ1-10-6).

تبصره 1: الكترودهاي اتصال زمين قسمت برق فشار متوسط و برق فشار ضعيف، هر كدام بايد به ترمينال يا شينه اصلي زمين مخصوص خود وصل شوند.

تبصره 2: پيش بيني و اجراي الكترودهاي اتصال زمين مجزا و مستقل در پست برق، براي قسم ت برق فشار متوسط و برق فشار ضعيف، يعني دو الكترود براي هر پست مطمئن تر از يك الكترود مشترك ميباشد.

ب) در صورتي كه به دلايل محدوديت هاي اجرايي و يا شرايط طرح، فاصله مناسب بين دو الكترود فراهم نشود و الكترودها در حوزه ولتاژ هم قرار گيرند و يا بدلايل وجود اجسام فلزي مدفون در محل، ايجاد دو الكترود اتصال زمين مستقل امكان پذير نباشد، ايجاد الكترود مشترك براي سيستم هاي اتصال زمين برق فشار متوسط و برق فشار ضعيف الزام ي مي گرددد. در اين صورت مقاومت الكتريكي اتصال زمين در يك الكترود مشترك براي سيستم هاي برق فشار متوسط و برق فشار ضعيف، نبايد از يك اهم تجاوز كند.

تبصره: در صورتي كه امكان دستيابي به مقاومت يك اهم در الكترود اتصال زمين مشترك امكان پذير نباشد، كليدهاي حفاظتي اتوماتيك تابلوهاي فشار متوسط در پست برق در زمان مناسب، جريان اتصالي در شبكه فشار متوسط را بايد قطع كند (رديف پ1-10-6-9).

13-3-1-16-2 حفاظت در برابر اضافه ولتاژ در تأسيسات برق فشار ضعيف

براي حفاظت در مقابل اضافه ولتاژ در تأسيسات برق فشار ضعيف موارد زير بايد رعايت گردد: الف) براي جلوگيري از اضافه ولتاژ در هادي خنثي در صورت بروز اتصال بين هادي فاز و هادي خنثي، تجهيزات حفاظتي در مقابل اضافه ولتاژ بايد در مدار پيش بيني گردد.

ب) قطع هادي خنثي باعث مواج شدن ولتاژ بين فازها و هادي خنثي شده و موجب شكست عايق بندي و در نتيجه سوختن لوازم و تجهيزات الكتريكي مي شود. براي اين منظور بايد تمهيدات لازم براي پيشگيري از قطع هادي خنثي پيش بيني گردد.

تبصره 1: مسير مجاري عبور و شرايط اجرايي مدارهاي برق فشار ضعيف بايد طوري در نظر گرفته شود كه از احتمال اتصال تصادفي هادي فاز به سيستم اتصال زمين شبكه كامپيوتر و سيستم هاي فن آوري اطلاعات (IT) كه باعث بروز تغييرات شديد ولتاژ در آن شبكه ها مي گردد، جلوگيري شود.

تبصره 2: براي حفاظت مصارف برقي سه فاز موتوري و يا ساير مصارف برقي ديگر كه قطع فاز و جابجايي فاز به آن ها آسيب مي رساند، بايستي از رله كنترل فاز و يا هر مكانيسم مشابه ديگري استفاده گردد.

13-3-1-16-3 حفاظت در برابر اضافه ولتاژ ناشي از اثرات صاعقه

تجهيزات، دستگاه ها و سيستم هاي مختلف تأسيسات برقي از جمله دستگاه هاي الكترونيكي حساس و گران قيمت، شبكه هاي كامپيوتري و سيستم هاي فن آوري اطلاعات (IT) كه امروزه در ساختمان هاي بزرگ و يا خاص بصورت گسترده مورد استفاده قرار مي گيرند، بايد در مقابل اضافه ولتاژ ناشي از اثرات صاعقه حفاظت گردند. اين تجهيزات حفاظتي اصطلاحاً برقگير حفاظتي ناميده مي شوند كه براي محدود كردن اثرات اضافه ولتاژ ناشي از صاعقه روي تأسيسات برق از جمله شبكه توزيع نيرو، در تابلو ورودي برق اصلي پست برق ساختمان و يا ساير تابلوهاي برق مورد استفاده قرار مي گيرند و داراي الزاماتي به قرار زير مي باشند:

الف) تجهيزات برقگير حفاظتي در صورت نياز، در اولين تابلو برق در نقطه ورودي و محل تحويل نيروي برق به ساختمان (سرويس مشترك) و يا در اولين تابلو برق فشار ضعيف (تابلو اصلي) در سيستم توزيع نيرو در نظر گرفته ميشود.

2) اضافه ولتاژ ناشي از صاعقه به بعضي از دستگاه هاي الكترونيكي حساس و گران قيمت و يا مشابه آن ها، آسيب رسانده و كاركرد آن ها را مختل مي نمايد. تابلوهاي تغذيه كننده دستگاه هاي فوق بايد علاوه بر دارا بودن ساير حفاظت هاي لازم ديگر، تجهيزات برقگير حفاظتي مخصوص به خود را نيز داشته باشد (شكل شماره 13-3-1-16-3).

پ) تجهيزات برقگير حفاظتي در هر تابلو برق بايد با يك برچسب مخصوص و دائمي مشخص شده باشد.

3) تجهيزات برقگير حفاظتي بر اساس سطح و يا تراز ولتاژ حفاظت، جريان تخليه الكتريكي، جريان حداكثر و يا جريان ضربه و ساير مشخصات ديگر آن ها انتخاب مي گردند.

تبصره: لازم به ذكر است كه در تأسيسات برق 230/400 ولت، سطح و يا تراز ولتاژ عملكرد برقگير حفاظتي از 5/2 كيلوولت بيشتر نمي باشد.

4) تجهيزات برقگير حفاظتي در شبكه توزيع سيستم هاي نيرو بايد در نقاط مشخص و مطابق شكل هاي شماره (13-3-1-16-1:4 تا 13-3-1-16-4:4)، نصب شوند.

توضيحات علائم شكل 13-3-1-16-3 به قرار زير است:

PD: وسيله حفاظتي (فيوز) برقگير حفاظتي SPD: برقگير حفاظتي E/I: دستگاه و يا تجهيزاتي كه در مقابل اضافه ولتاژ حفاظت ميشود.

شكل 13-3-1-16-3 طرحواره نصب وسيله حفاظتي و برقگير حفاظتي در تابلو برق تغذيه كننده دستگاه و يا تجهيزات

13-3-1-16-4 محل قرارگيري وسيله حفاظتي و برقگير حفاظتي

محل قرارگيري وسيله حفاظتي و برقگير حفاظتي در سيستم هاي نيروي TT، TN و IT در شكل هاي شماره (13-3-1-16-1:4 تا 13-3-1-16-4:4) نمايش داده شده است.

توضيحات علائم شكل هاي 13-3-1-16-1:4 تا 13-3-1-16-4:4 به قرار زير است:

3: ترمينال يا شينه اتصال زمين اصلي 4: برقگير حفاظتي

5: اتصال هادي حفاظتي به برقگير حفاظتي با گزينه هاي 5a و يا 5b 6: تجهيزاتي كه بايد محافظت شود

7: كليد حفاظتي جريان باقي مانده F1: وسيله حفاظتي اصلي تابلو RA: الكترود اتصال زمين تأسيسات F2: وسيله حفاظتي برقگير حفاظتي

RB: الكترود اتصال زمين سيستم نيرو (به توصيه سازنده برقگير حفاظتي) فازها = L1,L2,L3 هادي خنثي = N هادي حفاظتي = PE

شكل 13-3-1-16-1:4 طرحواره نصب برقگير حفاظتي در شبكه توزيع سيستم نيروي TN (سه فاز)

شكل 13-3-1-16-2:4 طرحواره نصب برقگير حفاظتي در شبكه توزيع سيستم نيروي TT با قرارگيري برقگير حفاظتي در طرف تغذيه بار و بعد از كليد حفاظتي جريان باقي مانده (RCD)

شكل 13-3-1-16-3:4 طرحواره نصب برقگير حفاظتي در شبكه توزيع سيستم نيروي TT با قرارگيري برقگير حفاظتي قبل از كليد حفاظتي جريان باقي مانده (RCD)

شكل 13-3-1-16-4:4 طرحواره نصب برقگير حفاظتي در شبكه توزيع سيستم نيروي IT

تبصره 1: در دياگرام هاي شكل هاي شماره (13-3-1-16-1:4 تا 13-3-1-16-4:4) تجهيزاتي كه بايد توسط برقگير حفاظتي محافظت شوند بطور شماتيك بصورت يك فاز نشان داده شده اند.

تبصره 2: محل نصب برقگير حفاظتي در دياگرام هاي شكل هاي شماره (13-3-1-16-1:4 تا 13-3-1-16-4:4) در تابلو برق اصلي فشار ضعيف مي باشد.

تبصره 3: برقگير حفاظتي بر اساس نياز و كاربري، در سه سطح ولتاژ توليد و ساخته مي شوند.

تبصره 4: تركيب برقگيرهاي حفاظتي 4a نمايش داده شده در شكل شماره 13-3-1-16-3:4 با برقگير حفاظتي، 4 حفاظت لازم در مقابل اضافه ولتاژ را در سطح دو تقسيم بندي ولتاژ (تبصره 3) انجام ميدهد.

13-3-1-17 حفاظت در مقابل پايين بودن ولتاژ

وسايل و لوازم الكتريكي كه ممكن است در اثر كاهش احتمالي ولتاژ دچار آسيب ديدگي و خسارت شوند، بايد در مقابل كاهش ولتاژ حفاظت شوند.

13-3-1-18 حفاظت در برابر تداخل امواج الكترومغناطيسي

اگر تأسيسات برقي و اجزاء آن در معرض امواج شديد الكترومغناطيسي قرار بگيرند، بايد در مقابل اثرات تداخل امواج مذكور حفاظت شوند.

تداخل بيش از حد امواج الكترومغناطيسي باعث اختلال در كاركرد تجهيزات مورد استفاده در تأسيسات برق بخصوص تجهيزات الكترونيكي شده و به قطعات الكترونيكي نيز آسيب مي رساند.

اين پديده ممكن است بر اثر وقوع صاعقه، قطع و وصل كليدهاي با آمپر بالا بخصوص در تابلوهاي اصلي و نيمه اصلي، اتصال كوتاه در شبكه توزيع نيرو، راه اندازي موتورهاي با توان بالا و ساير پديده هايي كه تداخل امواج و در نتيجه اضافه ولتاژ را در تأسيسات برق باعث مي شوند، بوجود آيد.

تبصره 1: وجود مسير مشترك بيش از حد مجاز در كابل كشي و يا سيم كشي شبكه توزيع نيرو با شبكه كامپيوتر و فن آوري اطلاعات (IT) و شبكه مخابرات و يا وجود هر گونه حلقه (لوپ) فلزي بزرگ در ساختمان در ظاهر شدن پديده تداخل امواج الكترومغناطيسي مؤثر مي باشد.

تبصره 2: در طراحي تأسيسات برقي ساختمان هاي ويژه حياتي و بسيار زياد حساس، به منظور اجتناب از تداخل بيش از حد امواج الكترومغناطيسي الزامات استاندارد IEC 61000 رعايت گردد. همچنين استفاده از تمهيدات لازم جهت حفاظت سامانه هاي حساس الكتريكي و الكترونيكي در مقابل تهديدات بمب هاي الكترومغناطيسي در اين ساختمان ها توصيه مي گردد (مبحث 21 مقررات ملّي ساختمان).

13-3-1-18-1 كاهش اثرات ناشي از تداخل امواج الكترومغناطيسي

براي كاهش اثرات ناشي از تداخل امواج الكترومغناطيسي تمهيدات و موارد زير بايد در نظر گرفته شوند:

الف) پيش بيني برقگير حفاظتي در تأسيسات برقي (رديف 13-3-1-16-3).

2) تأمين فاصله مناسب بين هادي نزولي (پايين رو) سيستم صاعقه گير با كابل هاي شبكه توزيع نيرو، كابل هاي حامل سيگنال هاي الكترونيكي و كابل هاي شبكه كامپيوتر، طبق توصيه سازندگان سيستم هاي صاعقه گير

تبصره: هادي نزولي در سيستم صاعقه گير، عبارت از هاديي است كه صاعقه گير را از طريق جعبه رسيدگي و آزمايش به الكترود اتصال زمين صاعقه گير متصل مينمايد (شكل شماره پ1-2-8-4).

پ) در ساختمان هايي كه شبكه كامپيوتر و فن آوري اطلاعات (IT) بطور گسترده مورد استفاده قرار مي گيرد، سيستم نيرو بايد از نوع TN-S بوده و استفاده از سيستم نيروي TN-C در اينگونه ساختمان ها مجاز نميباشد.

3) اگر تأسيسات برقي ساختماني داراي سيستم نيروي TN-C بوده و شبكه كامپيوتر و فن آوري اطلاعات (IT) بنا به ضرورت، بصورت گسترده در آن مورد استفاده قرار بگيرد، سيستم نيروي TN-C بايد اصلاح و به نوع TN-S تبديل گردد.

4) الكترود اتصال زمين حفاظتي، الكترود اتصال زمين عملياتي و الكترود اتصال زمين سيستم صاعقه گير بايد به يك ترمينال يا شينه اصلي اتصال زمين وصل و در آن همبندي گردن د، استفاده از الكترودهاي اتصال زمين مجزا از هم براي هر يك از سيستم هاي فوق، بدون هم بندي كردن آنها مجاز نميباشد (شكل شماره پ1-2-8-3).

5) هادي هاي هم بندي براي هم ولتاژ كردن هادي اتصال زمين حفاظتي و عملياتي هر كدام بايد بصورت مستقل و مجزا از هم به ترمينال يا شينه اصلي اتصال زمين وصل گردند تا در صورت قطع يك هادي، هادي هاي ديگر وصل باقي بماند.

تبصره: هادي اتصال زمين صاعقه گير نيز از طريق هادي هم بندي مربوط به خود به ترمينال يا شينه اصلي اتصال زمين وصل مي گردد (شكل شماره پ1-2-8-3).

چ) چنانچه سازندگان براي تأمين شرايط و كاركرد مناسب دستگاه ها و تجهيزات الكترونيكي، استفاده از سيستم اتصال زمين عملياتي را توصيه كرده باشند، هر يك از اين دستگاه ها و تجهيزات بايد از طريق يك هادي مجزا به ترمينال سيستم اتصال زمين عملياتي وصل گردند.

6) در صورت استفاده از كابل هاي با زوج بهم تابيده و يا كابل هاي با حفاظ فلزي (شيلد) براي شبكه كامپيوتر و فن آوري اطلاعات (IT)، حفاظ فلزي كابل هاي فوق نهايتاً بايد به ترمينال سيستم اتصال زمين عملياتي وصل گردد.

7) كابل هاي شبكه توزيع نيرو (كابل كشي و يا سيم كشي نيرو) با كابل هاي سيگنال، شبكه كامپيوتر و فن آوري اطلاعات (IT) بدون حفاظ فلزي (شيلد)، در طول مسير مشترك كمتر از 35 متر احتياج به جداسازي ندارند (شكل شماره 13-3-1-18-1:1) و اگر طول مسير مشترك بيش از 35 متر باشد، به غير از طول مسير 15 متر آخر، در بقيه مسير بايد از طريق جداكننده فلزي جداسازي شوند (براي جلوگيري از القاء و يا ايجاد لوپ هاي القائي - شكل شماره 13-3-1-18-2:1).

8) در آرايش و اجراي مسيرهاي مشترك كابل هاي شبكه توزيع نيرو، كابل هاي سيگنال، شبكه كامپيوتر و فن آوري اطلاعات (IT) بايد موارد منعكس در شكل شماره 13-3-1-18-3:1، رعايت گردد.

9) در سيني ها و نردبان هاي فلزي كابل هاي شبكه كامپيوتر و فن آوري اطلاعات (IT) ضمن تأمين تداوم هدايت الكتريكي سيني ها و نردبان ها در كل مسير، ابتدا و انتهاي آنها نيز بايد به ترمينال يا شينه سيستم اتصال زمين وصل گردند.

10) فاصله كابل هاي شبكه كامپيوتر بدون حفاظ فلزي (شيلد) از چراغ هاي فلورسنت، بخار جيوه، بخار سديم، متال هاليد (لامپ هاي تخليه در گاز) بايد حداقل 13 سانتي متر در نظر گرفته شود.

11) در صورت استفاده از سيستم ترانكينگ به عنوان مجراي عبور مشترك كابل هاي سيستم هاي فوق الذكر، تعداد محفظه هاي سيستم ترانكينگ بايد بر اساس نوع و تعداد سيستم ها، كابل آن ها و تعداد رشته كابل ها كه در داخل محفظه ها قرار مي گيرند، تعيين گردد.

ژ) در صورت استفاده از ترانكينگ غيرفلزي بايد به موضوع تداخل امواج الكترومغناطيسي و نيز نوع و ساختار كابل هاي شبكه كامپيوتر، تلفن و غيره توجه شده و چنانچه طول مسير مشترك برابر و يا بيشتر از 35 متر باشد، كابل ها بايد از نوع شيلددار و يا فويل دار با توجه به نياز انتخاب شوند.

تبصره 1: براي اجراي انشعابات، قطعات ارتباطي، جعبه كفي و ترانكينگ بايد از توليدات استاندارد استفاده شود.

تبصره 2: عموماً جهت كابل كشي پريزهاي برق (نرمال، اضطراري و برق بدون وقفه)، كامپيوتر، تلفن و غيره در فضاهاي اداري باز و غيره از سيستم ترانكينگ كفي و يا ديوار ي نوع فلزي و يا غيرفلزي استفاده مي شود.

شكل 13-3-1-18-1:1 طرحواره مسير مشترك كابل برق و كابل كامپيوتر يا فناوري اطلاعات IT براي طول مسير كمتر يا مساوي 35 متر

شكل 13-3-1-18-2:1 طرحواره مسير مجزا و مشترك كابل برق و كابل كامپيوتر يا فناوري اطلاعات IT براي طول مسير بيش از 35 متر

شكل 13-3-1-18-3:1 طرحواره جداسازي كابل هاي سيستم هاي مختلف و سيني هاي مربوطه در تأسيسات برقي

تبصره: فاصله عمودي سيني هاي كابل در رك سيني ها از همديگر در شكل شماره 13-3-1-18-3:1 حداقل برابر 30 سانتي متر مي باشد.

13-3-1-19 حفاظت در برابر قطع هادي نول در شبكه توزيع برق شهري

در خصوص حفاظت تأسيسات برق به هنگام قطع نول در شبكه توزيع برق شهري و نيز براي جلوگيري از برق گرفتگي و غيره بايد تمهيدات لازم، پيش بيني گردد.

13-3-1-20 حفاظت در برابر قطع انشعاب برق اصلي

براي تأسيسات برقي مربوط به سيستم هاي اضطراري و ايمني در ساختمان ها و همچنين موارد ديگري كه قطع برق موجب بروز خسارات در بهره برداري از آن ها مي گردد، بايد تمهيدات لازم، پيش بيني شود (رديف 13-3-2-4).

13-3-1-21 حفاظت در برابر جرقه هاي شديد

در تأسيسات برقي براي حفاظت در مقابل احتمال وقوع جرقه هاي شديد كه موجب صدمات و آسيب به چشم و جسم انسان مي گردد، بايد تمهيدات لازم، پيش بيني شود.

13-3-2 طراحی

13-3-2-1 كليات

در طراحي تأسيسات برقي بايد به نكته هاي زير توجه كرد:

الف) حفاظت اشخاص، حيوانات، لوازم، وسايل و ساختمان ها طبق مقررات ردي ف 13-3-1 تأمين شود.

ب) كاركرد صحيح تأسيسات برقي، مناسب با نوع استفاده اي كه براي آن در نظر گرفته شده است تضمين شود. اطلاعات اوليه اي كه براي طراحي لازم است، در ردي ف هاي 13-3-2-2 تا 13-3-2-5 و شرايطي كه طرح بايد با آن ها مطابقت داشته باشد در رديف هاي 13-3-2-6 تا

13-3-2-12 ذكر شده است.

تبصره: در طراحي تأسيسات برقي موارد مرتبط در ساير مباحث مقررات ملّي ساختمان نيز بايد رعايت گردد.

13-3-2-2 مشخصه هاي منبع يا منابع تغذيه

13-3-2-2-1 انواع جريان

انواع جريان شامل جريان متناوب، جريان مستقيم و يا مجموعه اي از هر دو مي باشد.

13-3-2-2-2 انواع و تعداد هادي ها

براي جريان متناوب نوع و تعداد هادي ها بشرح زير است:

الف) هادي يا هادي هاي فاز ب) هادي خنثي پ) هادي حفاظتي ت) هادي حفاظتي - خنثي

براي جريان مستقيم نيز هادي هاي معادل هادي فوق الذكر در نظر گرفته شود.

13-3-2-2-3 مقادير و حد گذشت ها

مقادير و حد گذشت ها شامل موارد زير ميباشد:

الف) ولتاژ و حد گذشت هاي آن

ب) فركانس و حد گذشت هاي آن پ) حداكثر مجاز شدت جريان ت) شدت جريان احتمالي اتصال كوتاه

13-3-2-2-4 تدابير حفاظتي

شامل تدابير حفاظتي موجود در سيستم، نظير هادي خنثاي زمين شده يا سيم وسط زمين شده، مي باشد.

13-3-2-2-5 مقررات مخصوص

شامل مقررات مخصوص شركت هاي توليد و توزيع كننده نيروي برق (شركت برق)، مي باشد.

13-3-2-3 عوامل تعيين كننده براي درخواست نيروي برق

تعداد و نوع مدارهاي لازم براي روشنايي، پريزهاي برق، تغذيه برق دستگاه ها و تجهيزات، سيستم هاي برودتي و حرارتي، مصارف سيستم هاي جريان ضعيف و غيره بايد با توجه به شرايط زير تعيين گردد:

الف) نقاط استقرار مصرف كننده ها ب) بارِ پيش بيني شده براي هر كدام از مدارها پ) هر نوع شرايط اختصاصي ت) ضرايب هم زماني

13-3-2-4 منابع تغذيه اضطراري

در تعيين منابع تغذيه اضطراري بايد موارد زير در نظر گرفته شود:

الف) نوع و مشخصات منبع تغذيه اضطراري

2) مدارهايي كه لازم است از منبع اضطراري تغذيه شوند.

تبصره: در سيستم جريان برق متناوب، منابع تغذيه برق بدون وقفه، مولد نيروي برق اضطراري و در سيستم جريان برق مستقيم، باتري و دستگاه شارژ آن جزء منابع تغذيه اضطراري محسوب مي گردند.

13-3-2-5 شرايط محيط

هر يك از موارد و شرايط محيطي زير و يا چند مورد از آن ها كه در طراحي، اجرا و كاركرد تأسيسات برقي تاثيرگذار باشند، بايد مدنظر قرار گرفته و الزامات مربوط به آن محيط در نظر گرفته شود:

الف) حداكثر و حداقل دماي محيط ب) ارتفاع از سطح دريا پ) رطوبت محيط

3) محيط آلوده به گرد و غبار ث) محيط نمناك و يا با احتمال پاشش آب و يا مستغرق در آب ج) محيط با عوارض خورندگي چ) محيط قابل انفجار و يا اشتعال ح) محيط با عوارض بار الكترواستاتيك خ) محيط در معرض امواج شديد الكترومغناطيسي د) محيط در معرض صاعقه

ذ) محيط در معرض تابش مستقيم آفتاب ر) محيط در معرض بادهاي شديد

13-3-2-6 سطح مقطع هادي ها

سطح مقطع هادي ها بايد باتوجه به عوامل زير تعيين شود:

الف) نوع مصرف ب) جريان مجاز هادي

پ) شرايط محيط نصب هادي (رديف 13-3-2-5) ت) شرايط نصب هادي ها ث) حداكثر دماي مجاز هادي ج) اثر هارمونيك ها روي هادي چ) افت ولتاژ مجاز هادي

ح) تنش هاي الكترومكانيكي كه ممكن است در اثر اتصال كوتاه در آنها به وجود آيد خ) تنش هاي مكانيكي ديگري كه ممكن است در هادي ها ايجاد شود

د) حداكثر مقاومت ظاهري، با توجه به عملكرد وسيله حفاظتي در برابر حداقل جريان اتصال كوتاه تبصره: موارد و نكات فوق الذكر، مربوط به تأمين حفاظت و كاركرد ايمن تأسيسات برقي است.

13-3-2-7 انواع سيم كشي و طريقه هاي نصب آن

انتخاب نوع سيم كشي و طرز نصب به نكات زير بستگي دارد: الف) شرايط محل و اجراي سيم كشي

2) نوع و ماهيت ديوارها و ساير قسمت هاي ساختمان كه سيم كشي ها را در بردارند.

پ) نوع مجاري عبور سيم مانند لوله ها و ترانكينگ ها ت) قابليت دسترسي به سيم كشي ها براي اشخاص و حيوانات ث) ولتاژ

3) تنش هاي مكانيكي ديگري كه ممكن است در حين نصب يا بهره برداري از تأسيسات برقي در سيم كشي ها به وجود آيد.

13-3-2-8 تجهيزات حفاظتي

ويژگي هاي تجهيزات حفاظتي بايد با توجه به نوع حفاظتي كه بوجود مي آورند تعيين شود، مانند حفاظت در برابر:

الف) اضافه جريان (اضافه بار -- اتصال كوتاه) ب) جريان اتصال زمين پ) اضافه ولتاژ ت) ولتاژ كم و نبود ولتاژ

ث) مقاديري از جريان، ولتاژ و زمان، كه باعث عملكرد وسيله حفاظتي مي شود، بايد با خصوصيات مدارها و نوع خطراتي كه ممكن است بروز كند متناسب باشد.

13-3-2-9 فرمان اضطراري

در مواردي كه در صورت بروز خطر به قطع فوري تغذيه احتياج باشد، وسيله قطع بايد طوري نصب شود كه به سادگي قابل تشخيص و به طور مؤثر و سريع قابل استفاده باشد.

13-3-2-10 وسايل جداكننده

وسايل جدا كننده بايد طوري پيش بيني شوند كه براي انجام عمليات مربوط به تعميرات، آزمايش ها، كشف و رفع معايب بتوان با آن ها تأسيسات برقي، مدارها يا دستگاه هاي مستقل را از مدار خارج كرد.

13-3-2-11 پيشگيري از تاثير متقابل بين تأسيسات برقي و غير برقي

تأسيسات برقي را بايد طوري در نظر گرفت كه تأثير زيان آور متقابل بين تأسيسات برقي و تأسيسات غيربرقي ساختمان به وجود نيايد.

13-3-2-12 قابليت دسترسي تجهيزات الكتريكي

تجهيزات الكتريكي بايد طوري آرايش داده شوند كه در صورت لزوم، داراي امكانات زير باشند:

الف) فضاي كافي براي نصب اوليه و تعويض بعدي هريك از اجزاء تجهيزات الكتريكي ب) دسترسي براي انجام عمليات مربوط به بهره برداري، آزمايش، بازرسي، نگهداري و تعميرات پ) توسعه در آينده

13-3-3 انتخاب تجهيزات الكتريكي

13-3-3-1 كليات

هريك از مصالح و تجهيزاتي كه در تأسيسات برقي به كار مي رود بايد با مقررات و استانداردهاي مربوط به آن براساس رديف 13-1-2 مطابقت داشته باشد.

13-3-3-2 ويژگي ها

ويژگي هاي هريك از مصالح و تجهيزات الكتريكي انتخاب شده بايد با شرايط و مشخصات تعيين شده براي تأسيسات برقي مطابقت داشته باشد (رديف 13-3-2) و به خصوص با مقررات زير نيز تطبيق كند:

13-3-3-2-1 ولتاژ

تجهيزات الكتريكي بايد براي حداكثر ولتاژ مداوم تعيين شده (ولتاژ مؤثر در جريان متناوب) و همچنين براي اضافه ولتاژ هايي كه ممكن است ايجاد شود مناسب باشد.

تبصره: در مورد بعضي از تجهيزات، حداقل ولتاژي كه ممكن است ايجاد شود نيز بايد در نظر گرفته شود.

13-3-3-2-2 شدت جريان

كليه تجهيزات الكتريكي بايد با توجه به حداكثر جرياني كه در بهره برداري عادي به طور مداوم از آن ها عبور مي كند (مقدار مؤثر در جريان متناوب) و همچنين جريان غيرعادي احتمالي، جريان راه اندازي و مدت زمان برقراري آنها انتخاب شود.

13-3-3-2-3 فركانس

در صورتي كه فركانس بر روي كاركرد و ويژگي تجهيزات الكتريكي مؤثر باشد، فركانس نامي تجهيزات بايد با فركانس نامي مدار و يا با فركانسي كه ممكن است در مدار بوجود آيد مطابقت داشته باشد.

13-3-3-2-4 توان

كليه تجهيزات الكتريكي كه برمبناي ويژگي هاي توان (توان حقيقي، توان ظاهري و يا هر دو) انتخاب مي شوند بايد با نوع كاركرد آنها متناسب و با ضريب توان و شرايط كار عادي آن مطابقت داشته باشند.

13-3-3-3 شرايط انتخاب و نصب

كليه تجهيزات الكتريكي بايد طوري انتخاب شوند كه بتوانند به نحوي مطمئن در مقابل انواع تنش هايي كه در آن ها به وجود مي آيند و شرايط محيطي كه در آن نصب مي شوند يا احتمالاً در معرض آن قرار مي گيرند ايستادگي كنند (رديف 13-3-2-5). با وجود اين، اگر يكي از اين اقلام تجهيزات الكتريكي از نظر ساختمان خود با محلي كه در آن نصب مي شود مطابقت نداشته باشد، به شرطي مي توان از آن استفاده كرد كه نوعي حفاظت اضافي براي آن پيش بيني شده باشد.

13-3-3-4 جلوگيري از اثرهاي زيان آور

كليه تجهيزات الكتريكي بايد طوري انتخاب شوند كه بر تجهيزات ديگر تأثير زيان آور نداشته باشند و باعث اخلال در تغذيه برق چه در هنگام كار عادي و چه در هنگام قطع و وصل نشوند.

در اين زمينه عواملي كه ممكن است مؤثر باشند، بطور مثال، عبارتند از:

الف) ضريب توان ب) شدت جريان هجومي پ) تغييرات شديد ولتاژ ت) بار نامتعادل ث) هارمونيك ها

تبصره: در تأسيسات برقي فشار ضعيف بمنظور اصلاح ضريب توان، كاهش جريان راكتيو در شبكه توزيع و در نتيجه كاهش مقدار توان راكتيو در مقدار مصرف برق و بمنظور رعايت ضوابط و دستورالعمل هاي شركت برق از خازن و يا بانك خازن استفاده ميشود (پيوست شماره 5).

13-3-4 نصب و برپايي

13-3-4-1

براي نصب تأسيسات برقي بايد مجريان ذيصلاح با پروانه اشتغال به كار حرفه اي معتبر در تأسيسات برقي را به كار گرفت و از لوازم و تجهيزات مناسب استفاده كرد.

13-3-4-2

در خلال عمليات نصب، نبايد در مشخصه هاي تعيين تجهيزات الكتريكي كه شرايط طبيعي آن را تضمين مي كند و در مقررات مشخص شده است خللي وارد آيد.

13-3-4-3

كليه هادي هاي فاز، هادي خنثي، هادي حفاظتي و هادي حفاظتي - خنثي بايد با استفاده از تفاوت رنگ عايق آن در محل ترمينال ها و در تمامي طول كابل ها قابل تشخيص باشند.

13-3-4-4

اتصالات بين هادي ها يا هادي ها با تجهيزات الكتريكي بايد به نحوي انجام شود كه دوام و ايمني آنها تضمين شده باشد.

13-3-4-5

كليه تجهيزات الكتريكي بايد به نحوي نصب شوند كه شرايط مورد نياز براي كاركرد طبيعي آن ها تأمين شود، از جمله در سيستم خنك كننده آن ها خللي وارد نيايد. بعلاوه امكان سرويس، تعمير و نگهداري آن براحتي فراهم باشد.

13-3-4-6

كليه تجهيزات الكتريكي كه احتمال دارد دماي زياد يا قوس الكتريكي ايجاد كنند، بايد به نحوي مستقر يا حفاظت شوند كه خطر ايجاد آتش سوزي و اشتعال از آن ها رفع شده باشند.

13-3-5 آزمون هاي اوليه و كنترل

تأسيسات برقي را بايد قبل از شروع بهره برداري و يا پس از هر تغيير عمده در آن مورد كنترل و آزمايش قرارداد و تنظيم هاي لازم در تجهيزات و لوازم بر اساس شرايط طرح، كاركرد آن ها و بهره برداري انجام تا نسبت به صحت كارهاي انجام شده طبق اين مقررات اطمينان حاصل شود.

براي اين منظور لازم است آزمايش ها و كنترل هاي زير، انجام گيرد (استاندارد شماره IEC 60364-6):

الف) آزمايش تداوم هادي مدارهاي تأسيسات برق و برقراري هدايت الكتريكي آن ها ب) آزمايش مقاومت عايقي در تأسيسات برق پ) آزمايش كليدهاي اتوماتيك خودكار و تنظيم آنها ت) آزمايش حفاظت هاي اضافي

ث) آزمايش ترتيب فازها در جريان متناوب و ولتاژهاي مثبت و منفي در جريان مستقيم ج) آزمايش هاي عملياتي تابلوهاي برق، راه اندازها، كنترل و اينترلاك ها، لوازم حفاظتي و غيره چ) آزمايش هاي عمومي تأسيسات برق از قبيل راه اندازي، تنظيم و آزمايش دستگاه ها، تجهيزات برقي نصب ثابت، مراكز و شبكه سيستم هاي جريان ضعيف، كاركرد سيستم هاي تأسيسات برق و غيره

ح) كنترل تأسيسات برقي اجرا شده و تطابق آن با نقشه هاي طرح تأسيسات برقي و دستورالعمل هاي اجرايي حين ساخت

13-4 برآورد درخواست نیروی برق (تقاضا، دیماند)

13-4-1 کلیات

13-4-1-1

برای فراهم کردن مقدمات تأمین نیروی برق هر طرح (انشعاب، پست، مولـد و غیـره) لازم است قبل از اقدام به تهیه طرح تأسیسات برقی و در مراحـل اولیـه طـرح حـداکثر درخواسـت نیروی برق (تقاضا، دیماند) مورد نیاز آن را برآورد کرد.

13-4-1-2

روش صحیح تخمین حداکثر درخواست بر اسـاس محاسـبه تـوان کـل نصـب شـده و اعمال ضرایب همزمانی مناسب استوار است، به شرط آنکه تجربیات گذشـته و یـا اطلاعـات لازم از طرحهای مشابه که در محل بدست آمده باشد، این محاسبه را تأیید کند.

پیش بینی حداکثر درخواست، مخصوصاً از نظر وسایل و دستگاه های قابل حمـل، روشـنایی، تعـداد پریزهای نصب شده و تجهیزات سیستم های تأسیسات برقی و غیره، وابسته به نحوه بهـره بـرداری و عرف و عادت محلی است.

در پیش بینی حداکثر درخواست، عواملی نظیر رشد سریع کیفیت زندگی و افزایش طبیعـی مصـرف در طول عمر تأسیسات مدنظر قرار گرفته و حداکثر درخواست نیروی برق (تقاضا، دیماند) بـرآورده شده طرح در نهایت باید با مقررات و ضوابط شرکت برق هماهنگ گـردد. ایـن مقـدار نیـروی بـرق واگذاری، مبنای عقد قرارداد تأمین برق طرح خواهد بود.

13-4-2 برآورد توان کل نصب شده

13-4-2-1

لازم است مبانی زیر جهت برآورد توان بر اساس نیازهای تأسیسات برقی مدنظر قـرار گیرند:

الف) برآورد برق مدار چراغ های نصب ثابت رشته ای (التهابی) برابر توان اسمی لامـپ آن هـا خواهـد بود. در مراحل برآورد اولیه، این مقدار برابر توان بزرگترین لامپی است که بتوان در سرپیچ آن نصب کرد.

ب) برآورد برق مدار چراغ های نصب ثابت و از نوع تخلیه ای در گاز (از قبیـل لامـپ هـای فلورسـنت معمولی، بخارسدیم، بخارجیوه، متالهالید و غیره) در صورتیکه در این چراغهـا از چـوک و یـا بالاست القایی استفاده شده باشد، برابر توان اسمی مصـرفی لامـپ هـای آن بـه اضـافه مصـرف چوک (بالاست القایی) می باشد. میزان برآورد برق این چراغ ها به ولت آمپر دو برابر درخواسـت برحسب وات است (مصرف لامپ به اضافه مصرف چوک و یا بالاست القایی).

پ) میزان درخواست نیروی برق چراغ های نصب ثابت از نوع تخلیه در گاز (بند ب فوقالذکر) با بالاست الکترونیکی برابر توان اسمی مصرفی لامپ به اضافه مصرف بالاست آن می باشد.

تبصره: در انتخاب کلید حفاظتی و یا فیوز و سایر اجزاء، مدار لامپ های گازی، بخار جیوه، بخار سدیم و متال هالید به مقدار جریان راه اندازی هر یک از آنها (بر اساس نوع لامپ، به هنگام وصل مدار) توجه شود.

ت) برآورد برق مدار پریزها، در مواردی که نوع لوازم و دستگاه هایی که از آنها تغذیه خواهند شد، معلوم نباشند، از راه تخمین بار مجاز آن مدار انجام می گیرد.

ث) برآورد برق مدار لوازم و دستگاه های نصب ثابت برابر توان اسمی آن ها، با اعمال ضرایب توان آنها خواهد بود.

ج) برآورد برق مدار بارهای القایی از قبیل موتور با توجه به ضریب توان آنها تعیین می شود.

13-4-3 غیر هم زمانی مصارف و تخمین ضریب همزمانی

13-4-3-1

به دلیل وجود غیر هم زمانی در کارکرد تجهیزات و لوازم الکتریکی، باید برای هر گروه از بارهای مختلف، (روشنایی، پریزهای برق، دستگاهها و تجهیزات سیسـتم هـای تأسیسـات برقـی و مکانیکی) از ضریب هم زمانی استفاده شود تا با اعمال آن ها در بارهای مربـوط، حـداکثر درخواسـت نیروی برق (دیماند) بدست آید.

13-4-3-2

ضریب هم زمانی هر تأسیسات برقی، عددی است مختص همـان تأسیسـات ، بـه ایـن دلیل در شرایط عادی پیشبینی دقیق آن امکان پذیر نخواهد بود و فقط با توجه به تجربیات گذشته و یا آمار موجود و یا استفاده از منابع فنی یا دستورالعمل های معتبر دیگر می توان ضریب هم زمـانی را از پیش به عنوان راهنما و بصورت تقریبی تخمین زد.

13-4-3-3

برای مبانی عمومی استفاده از ضریب هم زمانی بـه پیوسـت شـماره 3 مراجعـه شـود.

13-5 منابع تأمین نیروی برق (سرویس مشترک)

13-5-1 کلیات

13-5-1-1

شرکت تولید، انتقال و توزیع نیروی برق، شرکت برق منطقه ای یا هر شرکت، موسسـه یا تشکیلات دیگری که بنا به مقتضیات محل، ممکن است عهده دار تـأمین نیـروی بـرق مشـترکان باشد، از این پس به اختصار شرکت برق خوانده خواهد شد.

13-5-1-2

صرفنظر از ولتاژ برقی که توسط شرکت برق تحویل مشترکان خواهد شد تا جـایی کـه به انشعاب مربوط باشد، رعایت مقررات شرکت بـرق و مفـاد ایـن مقـررات الزامـی خواهـد بـود. آن بخش از تأسیسات و تجهیزات که انحصاراً در اختیار شرکت برق است کلاً تابع مقررات شرکت بـرق خواهد بود.

13-5-1-3

در مورد بخشی از تأسیسات که مقررات شرکت برق و این مقررات هر دو در آن تـاثیر دارند، چنانچه تناقضی بین دو مقررات وجود داشته باشد، مقرراتی که از نظر ایمنی و حفاظت برتـر است انتخاب و اجرا خواهد شد.

13-5-1-4

در مواردی که بنا به مقتضیات، تولید و یا انتقال و یا توزیع نیروی برق بـه عهـده خـود مصرف کننده باشد، مصرف کننده در حکم شرکت برق تلقی می شود.

13-5-1-5

متقاضی یا نماینده مختار او باید قبل از شروع طرح ساختمان و نیز در مراحل طراحی آن با مقامات ذیربط شرکت برق تماس بگیرد و نسبت به تعیـین نـوع انشـعاب، میـزان بـرق مـورد درخواست (تقاضا، دیماند) رعایت حریم شبکه برق موجود در محل، واگذاری زمـین پست بـرق در صورت نیاز، اطلاعات کافی دریافت و طبق تشخیص و با راهنمایی شـرکت بـرق نسـبت بـه تـأمین نیازهای این بخش اقدام کند. این تماس باید در کلیه مراحل سـاختمان ادامـه داشـته باشـد تـا درصورت لزوم اصلاحات و عملیات تکمیلی ملحوظ شوند.

13-5-1-6

واحد تولید هم زمان حرارت و برق، واحد تولیـد هـم زمـان بـرودت، حـرارت و بـرق، سیستم سلول های خورشیدی فتوولتائیک، توربین تولید برق بادی و غیره، عـلاوه بـر سیسـتم های متعارف، جزء منابع تأمین نیروی برق محسوب می شوند. لازم به ذکر است که ساختار سیستم هـای مذکور در حوزه شمول مقررات این مبحث نبوده ولی الزامات مربوط به شبکه بـرق ایـن سیسـتم از نظر ایمنی، حفاظـت، توزیـع و غیـره در نقطـه سـرویس مشـترک و یـا در تأسیسـات بـرق داخـل ساختمان، تابع مقررات این مبحث خواهد بود.

13-5-1-6-1

در سیستم های ردیف 13-5-1-6 هر یک از موارد جهـت راه انـدازی و بهـره بـرداری کامل از سیستم در ساختمان های مختلف، از جمله نوع و طرح سیستم، نحـوه تولیـد نیـروی بـرق، انرژی های حرارتی و برودتی و ترکیب آن ها، نحوه اشتراک با سایر منابع انـرژی، مشخصـات فنـی و ظرفیت سیستم، نحوه اشتراک با شبکه توزیع برق خارج از ساختمان، سیستم انـدازه گیـری تولیـد، مصرف و تبادل نیروی برق و غیره جزء ساختار سیستم محسوب می شوند.

13-5-2 تأسیسات انشعاب برق فشارضعيف (منشعب از شبکه های عمومی)

13-5-2-1

متقاضی باید با راهنمایی و رعایت ضوابط شرکت برق، محلی را برای نصـب تجهیـزات انشعاب برق تحویلی از طرف شرکت برق پیش بینی و احداث کند. بسته به شرایطی ماننـد تعـداد و توان انشعاب یا انشعاب های ساختمان، محل مورد بحث ممکن است یک پست برق کامل، یک اتـاق یا محل نصب مناسب جهت تابلو برق دیواری باشد. اگر طبق مقررات و ضوابط شرکت برق، تأمین زمین و واگذاری احداث پست عمومی برق ضروری باشد، متقاضـی بایـد ضـمن رعایـت مفـاد فـوق نسبت به تأمین زمین و واگذاری آن جهت احداث پست اقدام کند. ورودی پست برق که در اختیـار شرکت برق خواهد بود برای مامورین شرکت برق جهت بازرسی و یا جهت قرائت کنتور نصب شـده در پست باید در همه ساعات شبانه روز بطور مستقیم قابل دسترس باشد.

هیچ گونه دودکش و لوله کشی اعم از آب، گاز، سیستم های برودتی و حرارتی مرکزی و غیره نباید از فضای اختصاص یافته برای محل انشعاب و یا پست برق عبور کند. در صـورت عبـور آن هـا از کنـار فضای اختصاص یافته به محل انشعاب یا پست برق، تمهیـدات لازم بـرای جلـوگیری از خطـرات احتمالی ناشی از نشت آب، گاز، اثر حرارت و غیره انجام و دستورالعملهای مربوطه رعایت گردد.

13-5-2-2

محل نصب انشعاب باید فضای کافی برای نصب تابلو برق و یـا تـابلوی انـدازه گیـری مصرف برق و همچنین نصب ترمینال یا شینه اتصال زمین (ردیف پ 1-8) و انجام سیم کشی هـای مربوط به آن را داشته باشد.

13-5-2-3

مسیر عبور و نحوه نصب هادی اتصال زمین (ردیف پ 1-7) باید به نحوی انتخـاب و اجرا شود که هادی اتصال زمین از هرگونه صدمات احتمالی مکانیکی، شیمیایی، خـوردگی و غیـره محفوظ بماند و چنانچه بدون حفاظ مکانیکی نصب شود، بایـد خـارج از دسـترس ولـی در معـرض بازرسی دائم قرار داشته باشد. چنانچه برای حفاظت مکانیکی هادی زمین از نوعی لوله یـا پوششـی مشابه استفاده شده باشد، این لوله یا پوشش نباید از جنس فلز باشد.

13-5-2-4

مسیر مدارهای خروجی (انشعاب به مصرف کننده) و نحوه نصب آن ها باید به گونـه ای انتخاب و اجرا شود که ردیابی و تعویض مدارها در آینده بـدون اشـکال انجـام پـذیر باشـد. بـدین منظور و به تناسب شرایط لازم است از انواع لوله ها یا مجاری مخصوص این کار، کانال یا رایزر قابل بازدید استفاده شود. مسیر مدارها باید به نحوی انتخاب شـود کـه حـرارت تأسیسـات دیگـر ماننـد لوله های آبگرم، بخار، دودکش ها و نیز نشـت گـاز، نشـت آب و نظـایر آن بـر روی مـدارها اثـر سـوء نداشته باشد.

13-5-3 انشعاب برق فشار متوسط (اختصاصی)

13-5-3-1

چنانچه بنا بـه تشـخیص شـرکت بـرق احـداث یـک پست ترانسفورماتور در داخـل ساختمان یا محوطه آن لازم باشد، آن قسمت از پست که انحصاراً در اختیـار شـرکت بـرق خواهـد ماند باید طبق ضوابط و مقررات شرکت برق، توسط مشترک ساخته و آماده شـود. قسـمت هـایی از پست که در اختیار مشترک خواهد ماند در صورت تأییـد شـرکت بـرق بـه نحـو مقتضـی مجـزا از قسمت های در اختیار شرکت برق بوده و از نظر ارتباطی و عملیاتی باید بـا قسـمت هـای در اختیـار شرکت برق هماهنگی کامل داشته باشد و به نحوی طرح و اجرا شود که هیچگونه مـانع و اشـکالی در دسترسی و بهره برداری طرفین وجود نداشته باشد. مرز تقسـیم بـه هرنحـوی کـه تعیـین شـود، مشترک موظف است علاوه بر رعایت مقررات شرکت برق، مقررات ایـن فصـل (ردیـف 13-5-3) را نیز در محدوده خود رعایت کند.

تبصره: توصیه می شود که در ساختمانهای ویژه حیاتی و بسیار زیـاد حسـاس در صـورت امکـان و تأمین شرایط، ترانسفورماتورهای فشار متوسط پست برق با 50% بار تقاضا (دیمانـد) خـود در مـدار تغذیه قرار گیرند تا در صورت از مدار خارج شدن یکـی از ترانسـفورماتورها در یـک گـروه دوتـایی، ترانسفورماتور دیگر بتواند بصورت تمام بار، تابلوهای اصلی فشار ضعیف هر دو ترانسفورماتور را که از طریق یک کلید کوپلاژ با فرمان اتوماتیک بهم متصل اند، تغذیه نماید.

13-5-3-2

در مواردی نظیر مجموعه ها، مراکز صنعتی و غیـره کـه احـداث بـیش از یـک پست ترانسفورماتور لازم باشد و شرکت برق، انشعاب برق را از طریق یک مرکز قطـع و وصـل بـرق فشـار متوسط یا پست پاساژ تحویل مشترک دهد و پست های داخلی تماماً در اختیار مشترک باشد، علاوه بر مقررات شرکت برق، رعایت مقرراتی که در پی می آید نیز الزامی خواهد بود. لازم به ذکر است که پست های داخلی در اختیار مشترک را عموماً پست های اختصاصی می گویند.

در صورت استفاده از پست های پیش ساخته بتنی و فلزی کمپکت (کیوسکی کمپکت)، طرح، نحـوه ساخت و بکارگیری این پست ها و ابعاد آن تابع استانداردهای معتبر و یا استانداردهای شرکت بـرق خواهد بود.

13-5-3-3 اتاق ترانسفورماتور پست اختصاصی

در شکل های شماره 13-5-3-1:3 تا 13-5-3-4:3 طرحواره مقطع قائم دو نوع اتاق ترانسـفورماتور روغنی و خشک با تهویه طبیعی و تهویه مکانیکی (جهت خنک کـردن ترانسـفورماتور)، نشـان داده شده است. در نوع (الف) اتاق ترانسفورماتور هم سطح زمین و در نـوع (ب) در سـطحي بـالاتر از آن نصب می شود. نوع (ب) نسبت به نوع (الف) ترجیح دارد ولی اجرای آن در همه مـوارد امکـان پذیر نخواهد بود. انتخاب یکی از دو نوع اتاق با توجه به شرایط طرح، به عهده مشترک خواهد بود. ابعـاد اصلی سه اندازه اتاق ترانسفورماتور برای ظرفیت های مختلـف در جـدول شـماره 13-5-3-3 ارائـه شده است.

تبصره 1: ارجحیت های خروجی هوای خنک کننده در شکلهای شماره 13-5-3-1:3 تا 13-5-3-4:3 به ترتیب اولویت و امکان اجرای آن ها تعیین شده است.

تبصره 2: ارجحیت نشان داده شـده جهـت خروجـی هـوای خنـک کننـده در شـکل هـای شـماره 13-5-3-2:3 و 13-5-3-4:3 برای نصب هواکش برقی و یا نصب دریچه کانال تخلیـه هـوا (کانـال اگزاست) می باشد.

مشخصات مهم دیگری که باید در ساختمان اتاق ترانسفورماتور رعایـت شـود در ادامـه ارائـه شده است.

تبصره 3: هدف از تعیین ارجحیت های هوای خنک کننده هدایت مسیر هوای خنک کننده می باشد که بعد از برخورد به ترانسفورماتور، هوای گرم اطراف ترانسفورماتور و اتاق را بهتر خارج کند.

شکل 13-5-3-1:3 (نوع الف) - طرحواره قائم اتاق ترانسفورماتور روغنی با تهویه طبیعی و هم سطح زمین

شکل 13-5-3-1:3 (نوع ب) - طرحواره قائم اتاق ترانسفورماتور روغنی با تهویه طبیعی و بالاتر از سطح زمین

شکل 13-5-3-2:3 (نوع الف)- طرحواره مقطع قائم اتاق ترانسفورماتور روغنی با تهویه مکانیکی و همسطح زمین

شکل 13-5-3-2:3 (نوع ب) - طرحواره مقطع قائم اتاق ترانسفورماتور روغنی با تهویه مکانیکی و بالاتر از سطح زمین

شکل 13-5-3-3:3 (نوع الف)- طرحواره مقطع قائم اتاق ترانسفورماتور خشک با تهویه طبیعی و همسطح زمین

شکل 13-5-3-3:3 (نوع ب) - طرحواره مقطع قائم اتاق ترانسفورماتور خشک با تهویه طبیعی و بالاتر از سطح زمین

شکل 13-5-3-4:3 (نوع الف) - طرحواره مقطع قائم اتاق ترانسفورماتور خشک با تهویه مکانیکی و همسطح زمین

شکل 13-5-3-4:3 (نوع ب)- طرحواره مقطع قائم اتاق ترانسفورماتور خشک با تهویه مکانیکی و بالاتر از سطح زمین

جدول 13-5-3-3 ابعاد اصلی اتاق ترانسفورماتورهای خشک و روغنی

13-5-3-3-1

در خصوص شکل های شماره 13-5-3-1:3 تا 13-5-3-4:3 مربـوط بـه اتـاق هـای ترانسفورماتور و جدول شماره 13-5-3-3 مراتب زیر مدنظر قرار گیرد:

الف) ابعاد اصلی اتاق ترانسفورماتور برای تهویه طبیعی و یا تهویه مکانیکی (تخلیه و تعویض هـوا بـا استفاده از کانال تخلیه هـوا و یـا هـواکش برقـی) بـرای ترانسـفورماتورهای روغنـی و خشـک می باشد.

ب) حداقل سطح مقطع دریچه های مشبک هـوای خروجـی و ورودی خنـک کننـده ترانسـفورماتور برای حالت تهویه طبیعی اتاق ترانسـفورماتور در جـدول شـماره 13-5-3-3 ارائـه گردیـده، در صورت فراهم بودن امکانات ساختمانی در پست برق، بهتر است ابعاد سطح مقطع دریچه مشبک مذکور برای حالت تهویه مکانیکی اتاق ترانسفورماتور نیز در نظر گرفته شود. مشروط بـر اینکـه علاوه بر این دریچه ها، در فصل گرما و یا درجه حرارت محیط بالا، از هواکش برقی جهت تهویـه مکانیکی که برق مدار تغذیه آن از طریق ترموستات اتاق ترانسفورماتور قطع و وصـل مـی گـردد کمک گرفته شود.

پ) در صورتی که اتاق ترانسفورماتور جزئی از ساختمان بوده و یا امکان احداث دریچه مشبک هوای خروجی و ورودی خنک کننده ترانسفورماتور و یا هرکدام به هـیچوجـه موجـود نباشـد، بایـد از کانال کشی برای تهویه اتاق استفاده نمود، در این حالت ابعاد کانال های هوای خروجـی و ورودی خنک کننده اتاق ترانسفورماتور، میزان تخلیه و تعویض هوا، مشخصـات فنـی هـواکش برقـی و غیره، بر اساس میزان اتلاف حرارتی (افت بار داخلی) ترانسفورماتور در شرایط و ظرفیت باردهی کامل و نامی ترانسفورماتور، شرایط و دمای محیط نصب و غیره محاسبه و تعیین می گردد.

ت) ابعاد و یـا سـایر مشخصـات فیزیکـی ترانسـفورماتور خشـک متفـاوت از ترانسـفورماتور روغنـی می باشد، با وجود این تفاوت ابعاد موجود در جدول شماره 13-5-3-3 با لحـاظ تقریـب مثبـت برای ترانسفورماتور خشک نیز یکسان منظور گردیده است.

ث) برای ترانسفورماتورهای خشک باید از یک محفظـه حفـاظتی مناسـب جهـت کـاهش خطـرات برق گرفتگی استفاده شود.

تبصره: ابعاد، مشخصات و جزئیات اتاق ترانسفورماتور، پست های بـرق عمـومی و یـا پاسـاژ کـه در اختیار شرکت برق خواهد بود تابع استانداردهای آن شرکت می باشد.

13-5-3-3-2 انتخاب محل و جهت اتاق ترانسفورماتور

در انتخاب محل و نحوه استقرار اتاق ترانسفورماتور، علاوه بر ملاحظات مربوط به مرکـز ثقـل بـار و خواسته های نظیر آن که توضیح آن در این بحث نمی گنجد لازم است مراتب زیر نیز رعایت شود:

الف) اتاق ترانسفورماتور باید حتی الامکان در طبقه همکف قرار بگیرد و یکی از جبهه های آن مشرف به فضای آزاد باشد و در برابر این جبهه هیچگونه ساختمان یا مانع دیگـری کـه تهویـه اتـاق و داخل و خارج کردن ترانسفورماتور را با اشکال روبرو کند وجود نداشـته باشـد. درِ اصـلی اتـاق ترانسفورماتور باید در این جبهه قرار داشته تا نقل و انتقال ترانسفورماتور به سادگی انجام پـذیر باشد، برای همین منظور ترجیح دارد وسیله نقلیه و جرثقیل بتوانند به این جبهه رفـت و آمـد کنند.

به هر دلیلی اگر اتاق ترانسفورماتور در طبقات بالاتر از همکف و یا زیرزمین ساخته شود، امکانات وفضای لازم برای نقل و انتقال ترانسفورماتور، دسترسی نفر و غیره و تمهیدات لازم بـرای تهویـه آندر نظر گرفته شود.

ب) چنانچه ساختمان از نوعی باشد که نصب پست یا پست های ترانسفورماتور در طبقات ساختمان، زیرزمین و یا روی بام آن اجتناب ناپذیر شود و یا برای طبقه همکف آن شـرایط بنـد الـف قابـل تأمین نباشد، ضمن رعایت کلیه مقررات مربوط به تهویه اتاق و دسترسی های لازم بـرای نقـل و انتقال ترانسفورماتورها و سایر امکانات مورد نیاز باید در این پست ها از ترانسفورماتور نوع خشک استفاده کرد. در این صورت مراعات و اجرای جزئیات مربوط به حائل آتش مشبک با شن و غیره منتفی خواهد بود. لازم به ذکر است که اسـتفاده از ترانسـفورماتورهای روغنـی در ایـن شـرایط ممنوع می باشد.

پ) در صورت امکان، جبهه مشرف به فضای آزاد اتاق ترانسفورماتور باید در جهتی انتخاب شود کـه تابش آفتاب به آن حداقل باشد (روبه شمال).

ت) جبهه مشرف به فضای آزاد می تواند ضلع عرضی یا طولی اتاق باشد، در هر حال ترانسـفورماتور را باید در راستای مناسب آن قرار داد.

ث) اتاق ترانسفورماتور و یا پست برق باید حداقل 2 متر از خطوط شبکه گاز طبیعی فاصـله داشـته باشد (مبحث 17 مقررات ملّی ساختمان).

ج) در ساختمان های ویژه حیاتی و بسیار زیاد حساس تمهیدات لازم در پست برق ساختمان و نیـز نیروگاه برق اضطراری (ردیف 13-5-5-3) به نحوی در نظر گرفته شود که در موقع حریق و یـا خسارت ناشی از انفجار، احتمال از دست رفتن منابع تأمین نیروی برق سـاختمان کـاهش یابـد (مبحث 21 مقررات ملّی ساختمان).

13-5-3-3-3 ابعاد اتاق ترانسفورماتور

در انتخاب ابعاد اتاق ترانسفورماتور باید به موارد زیر توجه شود:

الف) ابعاد اتاق ترانسفورماتور را باید با توجه به توسعه و رشد بار در آینده انتخـاب کـرد تـا امکـان استفاده از ترانسفورماتورهای با قدرت بیشتر بـدون لـزوم انجـام تغییـرات سـاختمانی در اتـاق فراهم باشد. برای همین منظور صرفنظر از قدرت پـیش بینـی شـده اولیـه، چنانچـه در آینده احتمال استفاده از ترانسفورماتورهای با قدرت بیشتر از 630 کیلوولت آمپر وجود نداشته باشـد می توان از اتاق کوچک استفاده کرد ولی اگر این احتمال وجود داشته باشـد، یـا قـدرت اولیـه بیش از این مقدار باشد باید از اتاق ترانسـفورماتور بـزرگ یـا خیلـی بـزرگ (بسـته بـه مـورد) استفاده شود. در هر حال فضای آزاد در اطراف ترانسفورماتورنباید از 8/0 متر کمتر باشد.

ب) ارتفاع اتاق ترانسفورماتور مهم ترین عامل در تهویه طبیعـی جهـت خنـک کـردن آن بـه شـمار می رود، برای همین منظور ارتفاع اتاق نباید از مقادیر داده شده برای هر کدام از اندازه اتـاق هـا کمتر باشد (جدول شماره 13-5-3-3).

پ) چنانچه از تهویه مکانیکی بمنظور خنک کردن ترانسفورماتور استفاده شود، ارتفاع اتاق نبایـد از مقادیر داده شده برای هر کدام از اتاقها کمتر باشد (جدول شماره 13-5-3-3).

ت) چنانچه به علت شرایط معماری و مشخصات ساختمان (شبکه بندی نامناسب، وجود ستون هـا و غیره) احداث اتاق به ابعاد ذکر شده امکان پذیر نباشد ممکن است آنها را با صـلاحدید مجـری مقررات تغییر داد (به هرحال این تغییر نباید از %10- در طول و عرض اتاق بیشتر باشد).

13-5-3-3-4 اجزای اتاق ترانسفورماتور و خصوصیات آن

اتاق ترانسفورماتور باید دارای خصوصیات زیر باشد:

الف) در اتاق ترانسفورماتور نباید هیچ نوع پله یا شیب تند بیش از حد مجاز وجود داشته باشد.

ب) در طرح اتاق باید مجاری عبور و خروج هوا با سطح مقطع کافی و مسـیر مناسـب بـرای خنـک کردن ترانسفورماتور از راه تهویه طبیعی و یا مکانیکی پیش بینی شود.

پ) در زیر محل استقرار ترانسفورماتور روغنی و پایین تر از مسیر عبور هوای خنک کننده باید حائلی مشبک که دارای پوشش ضد زنگ باشد پیش بینی شود. روی این شبکه باید حداقل به ضخامت (20 سانتی متر) شن یا سنگ گرانیت شکسته ریخته شده تا مانع سرایت آتش احتمالی باشد.

ت) زیر حائل آتش باید سطحی شیب دار ساخته شود تا روغنی را که ممکن است در صورت نشت یا ترکیدن محفظه ترانسفورماتور روغنی ریخته شود به سمت مخزن روغن هدایت کنـد. حـداقل حجم مخزن روغن باید با حجم روغن بزرگترین ترانسفورماتور روغنی که ممکن اسـت در اتـاق نصب شود برابر باشد. برای هدایت روغن بطرف چاهکی که در پایین ترین نقطه مخـزن سـاخته می شود باید شیب های مناسب پیش بینی شود و یک لوله برای تلمبه کردن روغـن بایـد بطـور دائمی این چاهک را به اتاق ترانسفورماتور وصل کند.

ث) ارتفاع کف اتاق ترانسفورماتور باید حداقل (20 سانتی متر) از سطح احتمالی سیلابروهای منطقه بالاتر باشد.

ج) دریچه های ورودی و خروجی هوای خنک کننده باید مجهز به شـبکه هـای جلـوگیری کننـده از دخول پرنده ها، حیوانات کوچک و آب باران به داخل اتاق باشد.

چ) کانال ها یا بازشوهای عبور کابل یا لوله های حامل کابل ها باید به نحوی در اطراف ترانسـفورماتورپیش بینی، ساخته یا نصب شوند که مانع مسیر جریان هوای خنک کننده نباشند. شـیب مسـیر کانال ها یا لوله ها باید به سمت خارج باشد.

ح) در ورودی اتاق باید آهنی باشد و به سمت خارج باز شود. قفل در باید از نوعی باشـد کـه حتـی هنگامی که بسته است خارج شدن از اتاق امکان پذیر باشد.

خ) برای جلوگیری از تعریـق در منـاطق مرطـوب بایـد تمهیـدات لازم، بـرای ا تـاق ترانسـفورماتور پیش بینی گردد.

د) در فضای داخل و در جداره داخلی و خارجی دیوارهـا، سـقف و کـف اتـاق ترانسـفورماتور نبایـد هیچگونه لوله حامل آب، فاضلاب، سیستم های برودتی و حرارتی و گاز نصب شود.

ذ) هیچگونه پنجره ای نباید در اتاق ترانسفورماتور وجود داشته باشد.

ر) اتاق باید طوری ساخته شود که از نفوذ رطوبت و سرایت حریق به آن جلوگیری شود و بـا توجـه به این خواسته باید از مصالح مناسب استفاده شود.

ز) زمان مقاومت در مقابل حریق اتاق باید بر اساس مقررات انتخاب شود (ردیف 13-5-3-4-2).

ژ) دیواره های اتاق باید از مصالحی پوشانده شود که گردگیر نباشد.

س) استفاده از گچ کاری و یا سایر مصالح در نازک کاری سقف پست که امکان سقوط اجسام و بـروز اتصالی در ترانسفورماتور را در بر خواهد داشت، ممنوع می باشد.

ش) تیرآهن و یـا نـاودانی هـای ناقـل و اسـتقرار ترانسـفورماتور بایـد دارای زوارهـای هـدایت چـرخ ترانسفورماتور باشند و با توجه به استاندارد کوچکترین و بزرگترین ترانسفورماتوری که ممکن است در اتاق نصب شود، انتخاب شده باشند.

ص) نگهدارنده های مناسب برای کابل های وصل شونده به ترانسفورماتور باید پیش بینی شود.

ض) برای اتاق و زیرزمین ترانسفورماتور در ساختمانی که دارای سیستم اعلام حریق می باشـد بایـد دتکتورهای اعلام حریق مناسب پیش بینی شود.

13-5-3-3-5

جهت استقرار ترانسفورماتور در اتاق ترانسفورماتور باید به نحوی باشـد کـه شـرایط زیر برقرار باشد:

الف) اگر محور طولی ترانسفورماتور روغنی و یا خشـک بـه مـوازات در باشـد، بوشـینگ هـای بـرق فشارمتوسط باید رو به داخل اتاق باشد.

ب) اگر محور طولی ترانسفورماتور روغنی عمود بر در بـوده و ترانسـفورماتور دارای مخـزن انبسـاط روغن باشد، الزامی است که روغن نما رو به درِ اتاق قرار گیرد.

تبصره: ترانسفورماتورهای روغنی با مخزن انبساط روغـن، ترانسـفورماتور نـوع کنسـرواتور و بـدون مخزن انبساط روغن و از نوع تمام بسته نامیده می شود.

13-5-3-4 اجزای اتاق های برق فشارمتوسط و ضعیف و خصوصیات آن ها

13-5-3-4-1

برای نصب تجهیزات و تابلوهای برق فشار متوسط یک اتاق و برای نصب تجهیزات وتابلوهای برق فشار ضعیف پست ترانسفورماتور اتاق دیگری پیش بینی و احداث شود.

تبصره: در برخی موارد ممکن است خصوصیات ساختمان ایجاب کند که برای تجهیزات برق فشـار متوسط و فشار ضعیف از یک اتاق واحد استفاده شود. این کار به شـرط اسـتفاده از تابلوهـای تمـام بسته و حفظ فواصل مجاز، امکان پذیر خواهد بود.

13-5-3-4-2

مقررات زیر باید در طرح و اجرای اتاق تابلوهای برق فشار متوسـط و فشـار ضـعیف اجرا و فواصل مجاز داده شده رعایت شوند:

الف) در اتاق تابلوهای برق فشار متوسط و فشار ضعیف یا اتاق مشترک برق فشـار متوسـط و فشـار ضعیف حداقل فواصل، مطابق جدول شماره 13-5-3-4-2 است. فاصله تابلوهـای تمـام بسـته برق فشار متوسط و فشار ضعیف از هم نباید از 5/1 متر کمتر باشد.

ب) ارتفاع اتاق ها باید با هر دو شرط زیر مطابقت کند:

• ارتفاع اتاق ≤ ارتفاع بلندترین تابلو + 5/0 متر
• در عین حال ارتفاع اتاق ها نباید هیچگاه از 2 متر کمتر باشد

تبصره 1: چنانچه از کف کاذب یا سکوی استقرار تابلو برق برای کابل کشی استفاده گردد، ارتفـاع کف کاذب و یا سکوی استقرار در آن اتاق جزء ارتفاع تابلو برق محسوب می شود.

تبصره 2: درها، دیوارها، سقف و کف اتاق های ترانسفورماتور، تابلوهای برق فشار متوسط، تابلوهای برق فشار ضعیف اصلی مستقر در پست برق ساختمان، باید مانع حریق بوده و بـا درجـه 2 سـاعت مقاومت در مقابل حریق باشد (مبحث 3 مقررات ملّی ساختمان).

جدول 13-5-3-4-2 حداقل فواصل تابلوهای برق فلزی هم ولتاژ از هم و دیوار تابلوی 2 جبهه جلو جبهه پشت جبهه پشت

تابلوی 1 (عملیاتی) (قابل سرویس) (بسته) ^دیوار^

جبهه جلو (عملیاتی) 2/1 متر 2/1 متر 1 متر 1 متر

جبهه پشت (قابل سرویس) 2/1 متر 1 متر 8/0 متر 8/0 متر جبهه پشت (بسته) 1 متر 8/0 متر 0 متر 0 متر

پ) ابعاد کانال ها و یا بازشوهای عبور کابل ها یا فضاهای زیر اتاق ها باید با یکدیگر و با کانالهـا و یـابازشوهای ارتباطی با اتاق ترانسفورماتور، هماهنگی کامل داشته و بقـدرکافی عمیـق و عـریضباشند تا هنگام نصب و بهره برداری، شعاع انحنای کابل ها از مقدار مجاز کمتر نشود. بـه همـین خاطر برای کابل های با مقطع بزرگ لازم خواهد بود زوایای داخلی کانال ها فارسی بـر شود. برای هدایت آب یا مایعات دیگری که ممکن است به داخل کانال ها و فضاهای مورد بحث رخنه کند باید برای آن ها شیبی مناسب برای دفع به سمت خارج تعبیه شود.

ت) ابعاد درهای اتاق تابلو برق باید برای حمل و نقل تابلوها و دیگـر متعلقـات، مناسـب و از نـوع ضد حریق یا آهنی باشد. در های اتاق باید به سمت خارج اتاق باز شود و قفل در ها باید از نـوعی باشد که خروج از اتاق حتی هنگامی که در قفل و یا بسته است امکان پذیر باشد.

ث) ابعاد راهروهای داخلی و سایر درهای ساختمان در مسیر عبور تابلوهای برق، برای حمل و نقـل تابلوها مناسب باشد.

ج) چنانچه اتاق ها دارای پنجره به سمت فضای آزاد باشند بلندی هیچیک از آن ها نبایـد از بلنـدی تابلوهای برق بیشتر باشد. پنجره ها باید مجهز به شبکه محافظ یا شیشه های مسلح باشند.

13-5-3-4-3

مقررات ذکر شده در بندهای مرتبط از ردیف 13-5-3-3-4 برای اتاق های مجزا یا مشترک تابلوهای برق فشار متوسط و فشار ضعیف نیز معتبر است.

13-5-3-4-4

در صورتی که ترانسفورماتور، تابلوهای برق فشار متوسط و فشار ضـعیف دارای یـک اتاق مشترک باشند (پست برق) رعایت مقـررات ذکـر شـده ردیـفهـای 13-5-3-3 و 13-5-3-4 الزامی است، ضمن این که فضای اختصاصی محل استقرار ترانسـفورماتور بایـد بـا حفـاظ مناسـبی از فضای محل استقرار تابلوهای برق فشار متوسط و فشار ضعیف جدا شود، رعایت فواصـل منـدرج در جداول شماره 13-5-3-3 و 13-5-3-4-2 الزامی می باشد.

تبصره: توصیه می شود که در ساختمانهای ویژه حیاتی و بسیار زیاد حساس اتاق ها و فضاهای ترانسفورماتورهای فشار متوسط، تابلوهای فشار متوسط، مولد نیروی برق اضطراری، برق بدون وقفه مرکزی یا منطقه ای، تابلوهای برق فشار ضعیف اصلی سیستمهای مذکور مستقر در داخل ساختمان، یا خارج از آن، مستقل و مجزا از هم در نظر گرفته شوند.

13-5-4 اتصال زمین

کلیه مقررات ذکر شده در پیوست شماره 1 و بخصوص ردیف پ1-10 باید در احداث الکترود زمین و همچنین ردیف های پ1-7 و پ1-8 نیز باید در انجام اتصالات مراعات شوند.

13-5-4-1 الکترود زمین برای انشعاب برق فشارضعیف

اعم از این که انشعاب برق مشترک (ردیف 13-5-1) برق تکفاز باشد یـا سـه فـاز، بایـد حـداقل یـک اتصال زمین ایمنی برای آن پیش بینی شود. در شهرها، شهرک ها و مجموعه ها با توجـه بـه شـرایط ذکر شده در زیر، الکترودهای اتصال زمین باید از نوع اساسی (پ1-10-4) یـا از نـوع سـاده (پ1-10-5) باشد. در سایر موارد انتخاب با مجری مقررات خواهد بود.

الف) برای مشترکان با کنتور برق (تکفاز یا سه فاز تا 32 آمپر) از یک الکترود زمین ساده با حـداقل عمق 2 متر در زمین بکر (پ 1-10-5) استفاده شود.

ب) برای مشترکان با کنتور برق از 32 آمپر بالاتر تا 75 آمپر سه فاز یا مجموعه هـای داراي چنـد ين مشترک که کنتورهای آن ها در یک نقطه متمرکز باشد و جمـع جریـان هـای نـامی کنتورهای هرفاز با اعمال ضریب همزمانی، از 75 آمپر تجاوز نکند از یک الکترود زمین سـاده بـه عمـق 4 متر یا دو الکترود زمین به عمق 2 متر و حداقل فاصله 4 متر از یکدیگر در زمین بکر (پ1-10-5) استفاده شود.

پ) برای مشترکان با کنتور برق بیش از 75 آمپر سه فاز یا مجموعه های دارای چندین مشترک کـه کنتورهای برق آن ها در یک نقطه متمرکز باشد و جمع جریان های نـامی کنتورهای هرفـاز بـا اعمال ضریب همزمانی از 75 آمپر تجاوز کند از یک اتصال زمین اساسی یا اتصال زمین مشـا به پست ترانسفورماتور تغذیه کننده آن (پ1-10-4) استفاده شود.

ت) در مورد مجموعه هایی که کنتورهای برق آن ها در بیش از یک نقطه متمرکز یا بصورت انفرادی نصب شده و فاصله آن ها نیز بیش از 8 متر باشد، هر نقطه تمرکز یا کنتور انفرادی یک مشترک به حساب می آید و در مورد آن ها طبق بندهای الف- ب- پ فوق الذکر عمل خواهد شد.

13-5-4-2 الکترود یا الکترودهای زمین پست ترانسفورماتور

برای حفاظت سیستم و تأمین ایمنی، هر پست ترانسـفورماتور بایـد مجهـز بـه اتصـال زمین هـای مطمئن باشد. مقاومت کل اتصال زمین هادی نقطه خنثی یا هادی حفاظتی -- خنثی (PEN) نباید از دو اهم تجاوز کند (ردیف پ1-2-1).

از یک اتصال زمین بشرطی می توان برای هم حفاظت و هم ایمنی استفاده کرد که شرایط ذکر شده در ردیف پ1-10-6-2 از پیوست شماره 1 امکان پذیر نباشد و شـرط ردیـف پ 1-10-6-3 تـأمین شده باشد، در نزدیکی هر پست باید حداقل یک اتصال زمین اساسی احداث شود. اتصال زمین هـای دیگر باید در ادامه خطوط تغذیه کننده یا تابلوهای اصلی بعد از پست ترانسـفورماتور (نقـاط تغدیـه مشترکین) احداث شوند. انتخاب نوع اتصال زمین با توجـه بـه ردیـف 13-5-4-1 (الکتـرود زمین انشعاب برق فشارضعیف) به عمل می آید.

13-5-5 نیروی برق اضطراری (برق اضطراری)

13-5-5-1

برای تـأمین و تغدیـه بـرق مصـارف اضـطراری تأسیسـات برقـی سـاختمان از قبیـل سیستم ها، دستگاه ها، تجهیزات و غیره باید از نیروی برق اضطراری که در محـل سـاختمان توسـط مولدهای نیروی برق اضطراری تولید می گردند، استفاده شود. نیروی محركـه ژنراتـور ایـن مولـدها معمولاً موتورهای دیزل و یا در بعضی از موارد موتورهای گازسوز (گاز شـهری) مـی باشـد. بـر ایـن اساس مصارف اضطراری زیر باید از نیروی برق اضطراری تغذیه گردند:

الف) سردخانه های عمومی و صنعتی

ب) مراکز صنعتی که قطع برق طولانی مدت در آن ها ممکن است موجب خسـارت جبـران ناپـذیر شود.

پ) هر نوع ساختمان یا مجموعه یا مرکز دیگری که به تشخیص مقامات ذیصلاح باید دارای نیـروی برق اضطراری باشد.

ت) ساختمان هایی که نوع فعالیت آن ها به نحوی است که ممکن است قطع برق، خطر یـا خسـارت جبران ناپذیر بوجود آورد.

ث) در ساختمان های مسکونی و اداری خصوصی (غیرعمومی)، که دارای واحدهای مجزا از هم بوده و طول مسیر حرکت آسانسور(ها) بیش از 21 متر از کـف اصـلی ورودي بـوده كـه الزامـاً دارای آسانسور حمل بیمار (برانکاردبر) می باشد.

13-5-5-1-1

در ساختمان های مسکونی که شامل شرایط بند (ث) فوق الذكر نمـی گرد نـد، توصـیه می شود که آسانسور(ها) در صورت امکان مجهز به سیستم منبع تغذیه شامل مبدل جریان با باتری پشتیبان و شارژ آن باشد، به گونه ای که به هنگام قطع برق، آسانسور( هـا) بـه نزدیـک تـرين طبقـه هدایت و متوقف گردد. در این صـورت بازرسـی و بازديـد دوره ای از شـرایط کـارکرد آن سيسـتم و باتری ها، باید جزء برنامه و دستورالعمل نگهداری ساختمان قرار گیرد.

13-5-5-1-2

در تأمین نیروی برق اضطراری مرکز داده ضمن توجه به رده بندی آن (Tier)، موارد مرتبط در استانداردهای ANSI/TIA-942 و ANSI/BICSI-002 بایـد مـلاك عمـل قـرار گرفتـه و رعایت گردند.

13-5-5-2

برآورد نیروی برق اضطراری مورد نیاز باید بر اساس کل بار مصارف اضـطراری و پـساز اعمال ضرایب همزمانی با در نظر گرفتن جریان راه اندازی مصارف، جریان هارمونیـک هـا و دیگـر ملاحظات به عمل آید و با توجه به مقدار نیروی برق اضطراری موردنیاز ممکن است از یک یا چنـد مولد برای این منظور استفاده شود. این مولدها بسته به شـرایط ممكـ ن اسـت از طریـق راه انـدازی خودکار، با وقفه کوتاه و یا بی وقفه (مولدهای NO Break) شبکه نیـروی بـرق اضـطراری را تغدیـه نمایند.

13-5-5-3

در انتخاب محل و ابعاد نیروگاه برق اضطراری، ظرفیت، مشخصات مولـد یـا مولـدها، استقرار در نزدیکی مرکز بار، افت ولتاژ، شرایط راه اندازی، شبکه توزیع، ارتباط با سیستم تغذیه برق اصلی (برق نرمال)، دور در ثانیه مولد، افت توان مولد ناشی از شرایط اقلیمی از قبیل درجه حـرارت و ارتفاع از سطح دریا و غیره، تـأمین هـوای مـورد نيـاز احتـراق مولـد و خنـك كـردن آن (تـأمین بازشوهای ورود و خروج هوا)، تخلیه دود ناشی از احتراق و غیره، باید مورد توجه قرار گرفته و موارد زیر نیز رعایت گردد:

الف) نیروگاه در محلی ساخته و نصب شود که از نظر لرزش، سر و صدا و دود، اثر سویی بـر محـیط اطراف آن نداشته باشد.

ب) حمل و نقل و نصب و بهره برداری از مولدهای برق اضطراری به سهولت انجام پذیر باشد.

پ) فونداسیون نصب مولد مستقل از پی و یا سازه ساختمان بوده و بایـد، مجهـز بـه لـرزه گیـره های مناسب با شرایط محل استقرار آن باشد.

ت) جنس لوله اگزوز و انباره (صدا خفه کن) مولد، با توجه بـه مكـان اسـتقرار و كـاربري سـاختمان انتخاب شود.

تبصره: برای ساختمان های احداث شده در مناطق عمومی و مسـكوني بایـد از انبـاره اگـزوز (صـدا خفه کن) با دسیبل نویز مناسب این مناطق استفاده شود. استفاده از انباره اگزوز مخصـوص منـاطق صنعتی و یا ساختمان های صنعتی (انباره دسیبل نویز بالا) در این مناطق مجاز نمی باشد.

ث) نصب دودکش مولد و یا دودکش های مولدهای نیروگاه در بام ساختمان و یا فضـای آزاد مجـاور نیروگاه، باید طوری در نظر گرفته شود که دود ناشی از مولـدها بـه راحتـی در محـیط اطـراف پخش شده و مزاحمتی برای ساختمانها و فضاهای مجاور بوجود نیاورد.

ج) مخزن سوخت دائمی مولدهای نیروگاه باید طبق مقـررات و ضـوابط شـركت نفـت و بـا فاصـله مناسب از نیروگاه و به صورت مدفون ساخته شود و در انتخاب محل استقرار مخزن سوخت لازم است به راه های ارتباطی تانکر سوخت رسانی و لوله هایی که سوخت را به نیروگاه می رساند، توجه مخصوص شود.

چ) جرثقیل سقفی جهت تعميرات بر حسب نیاز و متناسـب بـا نـوع نیروگـاه و مولـدهای منصـوبه پیش بینی و نصب شود.

ح) چنانچه برای مركز نيروي برق اضطراري، از اتاق در داخل ساختمان اسـتفاده شـود، مولـد و يـا مولدهای نیروی برق اضطراری، تابلو و یا کلید تبدیل اتوماتیک و یا تابلو سنکرون، باید در یک اتاق جداسازی شده با درها، دیوارها، سقف مانع حریق بوده و با درجه 2 ساعت مقاومت در برابر حریق باشد (مبحث 3 مقررات ملّی ساختمان).

تبصره: رعایت شرایط فوق الذکر برای اتاق تابلو برق، باطریها و دستگاه بـرق بـدون وقفـه مركزي ساختمان نیز الزامی است.

خ) مولدهای برق اضطراری در ساختمان های ویژه حیاتی و بسیار زیاد حساس باید در فضای ايمـن و دارای دیوارها و سقف های ایمن با رعایت اصل استحکام، نصب شوند. (مبحث 21 مقررات ملّی ساختمان)

13-5-5-4

بنا به دلایل زیر از ژنراتور گازی که در آن از شـبکه گـاز شـهري بـه عنـوان سـوخت نيروي محرکه مولد برق اضطراري استفاده مي شود فقط برای تأمین مصارف برق اضطراري و به غير از مصارف سیستم های تأمین ایمنی می توان استفاده كرد.

الف) مدت زمان راه اندازی ژنراتورهای گازی بیش از 15 ثانيه مي باشد (رديف 13-5-6-2-2).

ب) احتمال قطع گاز شبکه شهری به دلایل ناخواسته وجود دارد.

13-5-5-5

مولد نیروی برق اضطراري به هنگام قطع برق شهر، از طريق تابلو و يـا كليـد تبـديل اتوماتيك (ATS) به شبکه توزیع برق اضطراري وصل و برق مورد نیاز مصـارف اضـطراري را تـأمین می نماید. کلیدهای خودکار (اتوماتیک) با مکانیسـم موتـوری و يـا كليـدهاي خودكـار مغناطيسـي (کنتاکتور) مورد استفاده در تابلو و یا کلید تبدیل اتوماتیک (ATS) مذکور در سیستم نیـروي TN-S سهفاز و نیز کلید حفاظتی اصلی مدار خروجی برق ژنراتـور از نـوع چهـار پـل و بقيه كليـدهای حفاظتي تابلو برق اصلی آن از نوع سه پل خواهند بود.

13-5-5-5-1

اجزای تابلو و یا کلید تبدیل اتوماتیک (ATS) مولد نیروی برق اضطراري در سیستم نيروي TN-C سهفاز و نیز کلیدهای حفاظتی اصلی مدار خروجی برق ژنراتور و تابلو بـرق اصـلي آن از نوع سهپل خواهند بود.

13-5-5-6

ترمینال نقطه خنثی (N) ژنراتور برق اضطراري سهفاز در سیستم نيروي TN-C، بايـد از طريق هادی عایق دار با حداقل سطح مقطع هادی اتصال زمین سیستم نیرو به ترمینال يـا شـینه اصلی اتصال زمین وصل شده و علاوه بر آن هادی حفاظتی- خنثی (PEN) نیز باید به ترمينـال يـا شینه حفاظتی- خنثی (PEN) تابلو و یا کلید تبدیل اتوماتیک مولد نیروی بـرق اضـطراري متصـل گردد. بدنه دستگاه مولد نیروی برق اضطراري در سیستم نيروي TN-C نیـز بـه هـادي حفـاظتي - خنثي (PEN) تابلو و یا کلید تبدیل اتوماتیک مولد نیروی برق اضطراري وصل مي گردد.

13-5-5-7

ترمینال نقطه خنثی (N) ژنراتور برق اضطراري سه فـاز در سيسـتم نيـروي TN-S باید از طریق هادی عایق دار با حداقل سطح مقطع برابر با سطح مقطع هادی اتصال زمين سيسـتم نیرو مستقیماً به ترمینال یا شینه اصلی اتصال زمین وصل گردد. بدنه دستگاه نیز در ايـن سيسـتم نیرو از طریق هادی عایق دار با حداقل سطح مقطع برابر با سطح مقطع هادی اتصال زمین سيسـتم نیرو به عنوان هادی حفاظتي (PE) مستقیماً به ترمینال یا شینه اصلی اتصال زمین وصل مي گردد.

13-5-6 نیروی برق ایمنی

13-5-6-1

در مواردي كه قطع نيروي برق ممكن است براي افراد و ساكنين ايجاد خطر نمـوده و يا باعث ضرر و زيان گردد، پيش بيني نيروي برق ايمني الزامي مي گردد. نيروي برق ايمني مي توانـد مكمل نيروي برق اضطراري يا مستقل از آن باشد. انتخاب سيستم ايمني وسايل و دستگاه هايي كـه بايد از منابع ايمني تغذيه شوند بستگي به نوع كار آنها خواهد داشت.

منابع نیروی برق ایمنی ممکن است جزئی از خود وسیله یا دستگاه باشد و با آن یک واحد تشـکیل دهد (چراغ های ایمنی باتری سرخود و غیره).

سیستم های ایمنی در ساختمان هایی از قبیل ساختمان هـای بلندمرتبـه مسـكوني، تجـاري، اداري، ساختمان های مرکزی بانک ها، فروشگاه های بزرگ، ساختمان های ویژه حیاتی، بسیار زیاد حساس و زیاد مهم، بناهای درمانی و بیمارستان ها، تالارهای اجتماعات، سینماها، تئاترهـا و غيـره بـر اسـاس مقررات، ضوابط، استانداردها و یا نیاز به استفاده از آن ها، در نظر گرفته می شود.

13-5-6-2 سیستم های تأمین ایمنی

برای تأمین ایمنی افراد و جلوگیری از ضرر و زیان به ساختمان، اموال، اسناد، دستگاه ها، تجهيـزات و غیره، سیستم های ایمنی در طرح ساختمان به قرار زیر در نظر گرفته می شـوند. تغذيـه بعضـی از این سیستم ها بسته به نوع، شرایط و نیاز آن، از طریق نیروی برق اضطراری و بعضی دیگر از آن ها با برق بدون وقفه و یا منبع تغذیه پشتیبان مستقل و مخصوص خود شامل باتری و شـارژر آن خواهـد بود.

الف) روشنایی ایمنی مسیرهای تخلیه افراد، پلکانهای خروج و راه های خروج الزامی

ب) سیستم اعلام حریق پ) سیستم اعلام نشت گاز سوخت

ت) پمپ های آب آتش نشانی (جهت اطفاء حریق)

ث) تغذیه برق آسانسور، مصارف تأسیسات مکانیکی، روشنایی چاه و موتورخانه و غيـره مربـوط بـه آسانسور دسترسی آتش نشان (مبحث 3 مقررات ملّی ساختمان) ج) سیستم تلویزیون مدار بسته چ) سیستم کنترل تردد و حراستی ح) سیستم اعلام و هشدار سرقت خ) سیستم اعلام خطر گاز مونواکسیدکربن د) سیستم تخلیه گاز مونواکسید کربن

ذ) سیستم تأمین هوای فشار مثبت پلکان های خروج بسته، راه های خروج الزامـی و چـاه آسانسـور دسترسی آتش نشان

ر) سیستم تخلیه دود به هنگام حریق ز) تهویه محیط های فاقد ورودی هوای خارج ژ) سایر سیستم های تخلیه افراد در مواقع اضطراری

س) تجهیزات، دستگاه ها و تأسیسات خاص مراکز درمانی و بیمارستانی كـه در صـورت قطـع بـرق آن ها جان بیماران و افراد به خطر می افتد و یا هرگونه قطع تغذیه برق كـه موجـب اخـتلال در سرویس های ایمنی آنها می شود.

ش) سیستم صوتی و اعلام خطر ص) سیستم مخابرات و ارتباطات ض) سیستم تلفن آتش نشان ط) سیستم فرمان حسگر (سنسور) زلزله

ع) هرگونه سیستمی که تأمین نیروی برق آن درخواست شده باشد.

غ) در کلیه مواردی که به هر علت، قطع برق، ایمنی افراد را به خطر بیاندازد.

تبصره: برای راه خروج الزامی، پلکان های خـروج و آسانسـور دسترسـي آتـش نشـان بـه مبحـث 3 مقررات ملّی ساختمان رجوع شود.

13-5-6-2-1

تغذیه سیستم های تأمین ایمنی زیر از منبع تغذيـه پشـتيبان مسـتقل و مخصـوص خود شامل باتری و شارژ آن و یا برق بدون وقفه، طبـق اسـتانداردهای مربوطـه و يـا دسـتورالعمل سازندگان آن خواهد بود.

الف) روشنایی ایمنی مسیرهای تخلیه افراد، پلکان های خروج و راه های خروج الزامی ب) سیستم اعلام حریق پ) سیستم اعلام نشست گاز سوخت ت) سیستم تلویزیون مداربسته ث) سیستم کنترل تردد و حراستی ج) سیستم اعلام و هشدار سرقت چ) سیستم اعلام خطر گاز مونواکسید کربن ح) سیستم صوتی و اعلام خطر خ) سیستم مخابرات و ارتباطات د) سیستم تلفن آتش نشان

ذ) سیستم فرمان حسگر (سنسور) زلزله

ر) تجهیزات، دستگاه ها و تأسیسات خاص مراکز درمانی که باید از طریق منبع تغذیه پشتیبان و يـا برق بدون وقفه تغذیه شوند.

ز) هرگونه سیستم که نیاز به منبع تغذیه پشتیبان داشته باشد.

تبصره 1: به غیر از سیستم ها و موارد ذكر شده در بندهای ردیف 13-5-6-2-1، بقیه سیستم هـا و مواردی که در بندهای ردیف 13-5-6-2 باقی می ماننـد، بطـور مسـتقيم از نيـروي بـرق اضـطراري (بدون نیاز به منبع تغذیه پشتیبان و یا برق بدون وقفه)، تغذیه خواهند شد.

تبصره 2: در صورت الزام به رعایت مقررات و یا ضوابط سازمان آتش نشانی برای تغذيـه پمـپ هـای آب آتش نشانی جهت اطفاء از جمله در ساختمان هایی که در ردیـف 13-5-6-2-5 آمـده اسـت، از دیزل ژنراتور مستقل و مجزا از نیروی برق اضطراری ساختمان و یا مجموعه دیزل پمپ (یکپارچـه) باید استفاده گردد.

تبصره 3: در صورتی که سیستم اعلام حریق دارای منبع تغذیه پشتیبان مستقل و مخصوص خـود (باتری و شارژر آن) باشد، تغذیه آن از برق بدون وقفه (~UPS~) مجاز نمی باشد.

تبصره 4: در شرایط عادی تغذیه برق ورودی سیستم های تأمین ایمنی که دارای منبع تغذیه اولیه مستقل و مخصوص خود شامل باتری و شارژر آن می باشند، در صورت وجود نیروی برق اضـطراری در ساختمان، از نیروی برق اضطراری و در غیر اینصورت از برق عـادی ( نرمـال) خواهـد بـود، مگـر این که تغذیه آن ها از برق بدون وقفه توسط استانداردهای معتبر و یا سازندگان آن سیستم هـا مجـاز یا لازم اعلام شده باشد.

تبصره 5: مراکز سیستم های تأمین ایمنی عموماً در اتاق مرکز کنترل و مدیریت سـاختمان نصـب می شوند.

13-5-6-2-2

مولد نیروی برق اضطراری که مصارف برق اضطراری سیستم هـای تـأمین ايمنـی را بطور مستقیم تغذیه می نماید، باید بتواند حداکثر در مدت زمان 15 ثانيـه (زمـان راه انـدازی كامـل مولد)، از طریق تابلو و یا کلید تبدیل اتوماتیک، مصارف برق سیستم های ايمنـی را تـأمین و تغذيـه نمايد.

تبصره: در صورتی که بیش از یک مولد تأمین و تغذیه برق اضطراری سیستم های ایمنی را به عهده داشته باشد، صرفنظر از نحوه و روش قرار گرفتن مولدهای مذکور در مدار تغذیه، باید مدت زمان راه اندازی کامل مولدها، حداکثر 15 ثانيه (ردیف 13-5-6-2-2) برای این حالت نیز برقرار باشد.

13-5-6-2-3

سیستم های ایمنی باید دارای مدار مستقل تغذیه مخصوص بـه خـود بـوده و هـیچ انشعابی برای تغذیه مدارهای غیرایمنی از آن انجام نگرفته باشد.

13-5-6-2-4

به منظور تأمین پایداری کارکرد مدارهای سیستم های ایمنی، کابل های تغذیه آن ها و جلوگیری از صدمه به آن ها، به هنگام حریق و غیره، باید یکی از روش های زیر مـلاك عمـل قـرار گیرد:

الف) استفاده از جداکننده مناسب در مسیر سیم کشی و یا کابل کشی به منظور حفاظـت در مقابـل حریق، صدمات فیزیکی، مکانیکی و سایر مواردی که ممکن اسـت پایـداری مـورد نظـر را بـه خطر بیاندازد.

ب) استفاده از کابل های دارای نوار محافظ فلزی

پ) استفاده از کابل های مقاوم در مقابل حریق طبق اسـتانداردهای معتبـر و يـا توصـیه سـازندگان سیستم

13-5-6-2-5

توصیه می شود که در صورت تأمین امکانات و شرایط لازم در طرح به منظور تأمین پایداری و برقراری برق تغذیه در مصارف سیستم های ايمنـی سـاختمانهـای بلندمرتبـه مسـكوني، اداري و تجـاري، بيمارسـتان هـا، مراكـز كـامپيوتر، مركـز داده، سـاختمان هـای مركـزي بانـك هـا، ساختمان های ویژه حیاتی و بسیار زیاد حساس و غیره، تغذیه برق مصارف ایمنی و یا ساير مصـارف برقی مربوط به آسانسور دسترسی آتش نشان، سیستم تـأمین هـوای فشـار مثبـت پلكـان خـروج، راه های خروج الزامی و چاه آسانسور دسترسی آتش نشان، سیستم تخلیـه دود بـه هنگـام حريـق و غیره از طریق دو مدار مجزا و به ترتیب اولویت از تابلوهای زیر تغذیه گردند:

الف) تابلوهای اصلی دو منبع تغذیه متفاوت

ب) دو تابلو اصلی متفاوت از یک منبع تغذیه

پ) دو تابلو نیمه اصلی متفاوت با دو منبع تغذیه متفاوت ت) دو تابلو نیمه اصلی متفاوت با یک منبع تغذیه

و مدارها هم در دو مسیر مجزا اجرا شده و در نقطه تغذیه و مصرف، این دو مدار از طریق یک تـابلو و یا کلید تبدیل اتوماتیک (ATS) به تابلو برق مصرف کننده و یا مصرف کننده های مورد نظر وصل گردند.

13-5-6-2-6

تمامی و یا هر یک از کابل های تغذیه بـرق، كنتـرل، روشـنایی، مصـارف تأسیسـات مکانیکی و غیره مربوط به آسانسور دسترسی آتش نشان که در خارج از چـاه و موتورخانـه آن قـرار می گیرند باید توسط ساختاری با حداقل 90 دقيقه مقاومت در برابـر آتـش محافظـت شـوند و يـا دارای حداقل 90 دقيقه مقاومت در برابر آتش باشند (مبحث 3 مقررات ملّی ساختمان).

تبصره: تمامی ارتفاع چاه آسانسور دسترسی آتش نشـان در زمـانی كـه عمليـات امـداد و نجـات در جریان است، باید دارای حداقل 11 لوکس روشنایی باشد (مبحث 3 مقررات ملّی ساختمان).

13-5-6-3 روشنایی ایمنی

13-5-6-3-1

در روشنایی ایمنی نباید بیش از 20 نقطه روشنایی از یک مدار تغذيـه گـردد و نيـز كل جریان مدار نبايد از 60% جریان مجاز کلید حفاظتی (با اعمال ضـرايب كـاهش بـاردهي كليـد حفاظتی) آن مدار بیشتر باشد.

تبصره: استفاده از سنسور حرکتی و یا حضور در مدارهای روشنایی ایمنی مجاز نمی باشد.

13-5-6-3-2

مدارهای چراغ های ایمنی برای کاربریهای متفـاوت بايـد براسـاس جـدول شـماره 13-5-6-3 تغذیه گردند.

13-5-6-3-3

روشنایی ایمنی پلکان های خروج، راه های خروج الزامی، تخلیه افراد، فضاهای کار با ريسك بالا، اتاق امدادرسانی و اتاق مدیریت بحران باید از دو منبع متفاوت (جـدول شـماره 13-5-6-3) از منابع زیر تغذیه گردند.

الف) سیستم منبع تغذیه مرکزی مانند برق بدون وقفه (UPS) و یا سیستم باتری و شارژر آن ب) سیستم منبع تغذیه منطقه ای مانند برق بدون وقفه (UPS) و یا سیستم باتری و شارژر آن پ) سیستم منبع تغذیه با باتری و شارژر مستقل و سرخود

13-5-6-3-4

نیازها و الزامات تغذیه مدارهای روشـنایی ايمنـي بـراي فضـاها و سـاختمانهـای بـا کاربری های متفاوت، در جدول شماره 13-5-6-3 آمده است.

جدول 13-5-6-3 مثال هایی از کاربرد روشنایی ایمنی، نیازها و الزامات آن

تبصره: چراغ ایمنی با منبع تغذیه مستقل و سر خود (باتری و شارژ آن) در زمان قطع برق مدار تغذیه اصلی آن، باید بتواند حداقل به مدت 5/1 ساعت شدت روشنایی مقرر را تأمین نماید.

13-5-6-3-5

شدت روشنایی متوسط ایمنی مکان های زیر نباید از 10 لوکس کمتر باشد:

الف) پلکان های خروج، راه های خروج الزامی، کريدورهای دسترسی خروج و گذرگاهها ب) اجزای داخلی و خارجی راه و تخلیه اضطراری (مبحث 3 مقررات ملّی ساختمان) پ) آسانسورها و فضای انتظار جلوی آسانسور در طبقات ت) محوطه هایی که در مسیر راه های خروج الزامی قرار دارند

13-5-6-3-6

در تالارهای سینما و تئاتر، در هنگام نمایش، شدت روشنایی متوسط ایمنی، نبایـد از 2 لوکس کمتر باشد. بشرط آنکه در صورت به کار افتادن سيسـتم اعـلام حريـق و آتـش سـوزی روشنایی محیط و شدت آن به طور خودکار به حالت اولیه بازگردد. علائم روشـن (خـروج) بايـد در بالای همه درهای خروجـی و راه هـای خـروج الزامـی، نصـب و مقـررات ردیـف هـای 13-5-6-3 و 13-5-6-3-5 نیز باید رعایت شود.

13-5-6-3-7

کلیه مقررات ذكرشده در ردیف 13-5-6-3-6 در مـورد تالارهـای اجتماعـات نیـز صادق است، با این تفاوت که شدت روشنایی ایمنی متوسط در ایـن تالارهـا نبایـد هـیچ گـاه از 10 لوکس کمتر باشد.

13-5-6-4 کلید و هادی حفاظتی دستگاه برق بدون وقفه

13-5-6-4-1

ترمینال نقطه حفاظتی - خنثی (PEN) در ورودی تغذیه دستگاه بـرق بـدون وقفـه (UPS) در سیستم نيروي TN-C سه فاز، باید از طریق هادی عایق دار با حداقل سطح مقطع برابر بـا سطح مقطع هادی اتصال زمین سیستم نیرو به ترمینال یا شینه اصلی اتصال زمـين وصـل شـده و علاوه بر آن هادی حفاظتی - خنثی (PEN) نیز باید به ترمینال مشترك شـده حفـاظتي - خنثـي (PEN) دستگاه متصل گردد.

13-5-6-4-2

بدنه دستگاه برق بدون وقفه (UPS) در سیستم نيروي TN-C به هادي حفـاظتي - خنثي (PEN) مدار تغذیه برق ورودی وصل می گردد.

13-5-6-4-3

کلیدهای حفاظتی مدار خروجی برق دستگاه برق بدون وقفه (UPS) و تابلو بـرق اصلي آن، در سیستم نيروي TN-C سه فاز از نوع سه پل خواهند بود.

13-5-6-4-4

ترمینال نقطه خنثـي (N) در ورودی تغذيـه دسـتگاه بـرق بـدون وقفـه (UPS) در سیستم نيروي TN-S سه فاز، باید از طریق هادی عایق دار با حداقل سطح مقطع برابر با سطح مقطع هادی اتصال زمین سیستم نیرو به ترمینال یا شینه اصلی اتصال زمین وصل گردد.

13-5-6-4-5

بدنه دستگاه نیروی برق بدون وقفـه (UPS) در سيسـتم نيـروي TN-S، بـه هـادی حفاظتي (PE) مدار تغذیه برق ورودی وصل می گردد.

13-5-6-4-6

فقط کلید حفاظتی مدار خروجی برق دستگاه برق بدون وقفـه (UPS) در سيسـتم نيروي TN-S از نـوع چهـار پـل و بقيه كليـدهای حفـاظتي تـابلو بـرق اصـلي آن از نـوع سـه پـل خواهند بود.

13-6 تابلوهای توزیع نیرو، تجهیزات، وسایل حفاظت و کنترل

13-6-1 کلیات

13-6-1-1 ساختمان تابلوها

تابلوی برق محفظه ایست که دارای تجهیزات و وسایل الکتریکی مورد نیاز برای تغذیه و یا حفاظت و کنترل مدارهای الکتریکی می باشد. تابلو می تواند از یک یا چند صفحه از جنس عایق، که جاذب رطوبت و خودسوز نباشد (فیبر الکتریکی و یا پلیمرهای تقویت شده) تشکیل شده و یا تمام فلزی باشد. چنانچه تابلو در محلی که افراد غیرمتخصص در آن رفت و آمد می کنند نصب شده باشد نباید هیچ یک از قسمت های برقدار آن در دسترس یا قابل لمس باشد. به عبارت دیگر تابلو، باید با صفحات یا درهای عایق (فیبر الکتریکی و یا پلیمرهای تقویت شده) و یا فلزی محصور شده باشد. برای دسترسی به قسمت های برقدار تابلو باید بتوان صفحات محافظ یا درهای سرویس آن را، با استفاده از نوعی ابزار، باز و یا پیاده کرد. علاوه بر این، در چنین محل هایی تابلو باید مجهز به درِ قفل شو باشد، به نحوی که کلیه کلیدهای حفاظتی و لوازم و تجهیزات کنترل تابلو در پشت آن قرار گرفته باشد.

13-6-1-1-1

چنانچه تابلو مجهز به کلیدهای کنترل روشنایی و یا فرمان و نظایر آن باشد، مکانیزم های قطع و وصل، فرمان، کنترل و غیره می توانند موقع قفل بودن در تابلو در دسترس باقی بمانند و از محل نصب آن ها نباید امکان دسترسی به ترمینال آن ها و یا داخل تابلو، وجود داشته باشد.

13-6-1-1-2

برای کمک به خنک شدن لوازم داخلی تابلو می توان آن را به منافذ عبور هوای خنک کننده و یا فن مجهز به ترموستات، تجهیز کرد، مشروط به اینکه قسمت های برقدار تابلو در مقابل نفوذ آب محافظت شده و تابلو دارای درجه حفاظت مناسب در محل نصب آن باشد.

13-6-1-1-3

در مناطقی که احتمال تعریق تابلوها وجود داشته باشد، تمهیدات لازم برای جلوگیری از تعریق تابلوها پیش بینی گردد.

13-6-1-1-4

تابلو باید مطابق استانداردهای ملی یا بین المللی معتبر ساخته شود.

13-6-1-1-5

تابلو ممکن است از یک یا چند منبع برق برای مصارف مستقل تغذیه شود مانند منبع عادی (نرمال)، منبع اضطراری، منبع برق بدون وقفه و غیره. در این مقررات آن قسمت از تابلو که از یک منبع مستقل تغذیه می شود یک تابلو به حساب می آید.

13-6-1-2 مشخصات اصلی الکتریکی تابلوها

تابلوها باید با مقررات زیر مطابقت کنند:

الف) هر تابلو باید به یک کلید اصلی جدا کننده قابل قطع و وصل زیر بار و یا کلید خودکاری که بعنوان کلید مجزاکننده هم عمل نماید مجهز باشد. جریان نامی این کلید باید متناسب با شرایط مورد نیاز مصارف و حداقل برابر جریان مصرفی کل تابلو باشد و جریان نامی ایستادگی کلید در برابر اتصال کوتاه نباید کمتر از جریان اتصال کوتاه احتمالی در محل نصب آن باشد.

2) هر تابلو باید به وسیله حفاظتی (کلید خودکار، فیوز) مخصوص خود مجهز باشد. جریان نامی وسیله حفاظتی متناسب با شرایط مورد نیاز مصارف تغذیه شونده توسط آن تابلو و همچنین حداقل جریان نامی و یا جریان مصرفی کل تابلو انتخاب می شود. چنانچه تابلو با مدار مخصوص به آن از طریق تابلوی بالادست تغذیه شود، وسیله حفاظتی آن مدار می تواند وسیله حفاظتی تابلو نیز به شمار آید و نیازی به پیش بینی وسیله حفاظتی مجزا در تابلو نخواهد بود.

تبصره 1: بدین ترتیب تنها تابلوهایی باید دارای فیوز یا کلید خودکار اصلی باشند که به صورت انشعابی (با استفاده از مفصل یا ترمینال) از یک مدار تغذیه می شوند (یعنی یک کابل یا مدار چند تابلو را تغذیه کند).

تبصره 2: چنانچه وسیله حفاظتی اصلی تابلو از انواع کلیدهای خودکار، که دارای مشخصات کلید جداکننده نیز هستند، انتخاب شود، از این کلید می توان برای هر دو منظور حفاظت و جداکردن استفاده کرد.

پ) چنانچه تابلو علاوه بر کلید اصلی جداکننده به فیوز نیز مجهز باشد، فیوز باید بعد از کلید (در طرف مصرف کلید) نصب شود. در این حالت، تعویض فیوز درحالت بی بار امکان پذیر خواهد بود.

3) مدار تغذیه کننده وسایل کنترل و اندازه گیری که از سیستم برق تابلو تغذیه می شود، باید دارای وسیله حفاظتی مناسب خود باشد.

4) اگر در یک تابلو از کلیدهای مینیاتوری استفاده شود، باید یک سری فیوز یا کلید خودکار محدودکننده جریان اتصال کوتاه، بالا دست آن ها در تابلوی مورد بحث و یا در تابلوی بالادست وجود داشته باشد. در صورت استفاده از فیوز، جریان نامی فیوز بالادست کلیدهای مینیاتوری، نباید از مقادیر زیر بزرگتر باشد:

• اگر جریان نامی قطع اتصال کوتاه یک یا چند کلید مینیاتوری تا 5/1 کیلو آمپر باشد، 63 آمپر
• اگر جریان نامی قطع اتصال کوتاه یک یا چند کلید مینیاتوری 3 تا 10 کیلوآمپر باشد، 100 آمپر تبصره: قدرت قطع کلیدهای مینیاتوری در اتصال کوتاه کم است، برای همین دلیل، باید در برابر جریان های اتصال کوتاه احتمالی بیش از ظرفیت آنها محافظت شوند.

ج) کلیه تابلوها، اعم از یک فاز و سه فاز، علاوه بر شینه ها یا ترمینال های مربوط به قسمت های برقدار، (فازها و خنثی) باید برای وصل هادی های حفاظتی (PE) یک شینه یا ترمینال داشته باشد. قابلیت هدایت الکتریکی شینه یا ترمینال هادی حفاظتی باید نظیر هادی های برقدار باشد. شینه یا ترمینال هادی حفاظتی باید با نوعی قطعه اتصال دهنده قابل پیاده کردن هم اندازه شینه، به شینه یا ترمینال خنثی قابل وصل باشد. وصل و پیاده کردن قطعه اتصال دهنده باید فقط به کمک نوعی ابزار امکان پذیر باشد. چنانچه مدار تغذیه کننده تابلو دارای هادی مشترک حفاظتی - خنثی باشد، این هادی به شینه حفاظتی وصل و سپس به کمک قطعه اتصال دهنده یاد شده به شینه یا ترمینال خنثی اتصال داده می شود (پیوست شماره 1 و شکل شماره پ1-3:1).

کلیه سیم کشی های داخلی تابلو باید با هادی های مسی عایق دار مناسب با ولتاژ و جریانهای نامی و مجاز وسایل حفاظتی و مطابق استانداردهای مربوط به ساخت تابلو انجام شود. چنانچه شینه ها محکم و ثابت نصب شده باشند، می توانند بدون عایق بندی باشند، ولی ترجیح دارد که رنگ آمیزی شده باشند.

چ) شینه ها و ترمینال ها باید دارای علامتگذاری مناسب، مشخص و دائمی زیر باشند:

L1 ,L2 ,L3 : فازها N : خنثی

حفاظتی - خنثی : PEN حفاظتی : PE

مدارهای خروجی، کلیدها، فیوزها و دیگر تجهیزات نصب شده باید دارای برچسب های مشخص و دائمی باشند تا بتوان آنها را شناسایی کرد.

ح) بدنه تابلو باید مجهز به ترمینال علامت گذاری شده اتصال زمین باشد و این ترمینال به شینه یا ترمینال حفاظتی (PEN یا PE) وصل شود.

در تابلوهایی که کلیه مدارهای ورودی و خروجی آن دارای هادی مشترک حفاظتی - خنثی (PEN) (پیوست شماره 1 و شکل شماره پ1-2:1) هستند، می توان از نصب شینه حفاظتی (PE) صرفنظر کرد.

13-6-1-3 محل نصب تابلوها

13-6-1-3-1

چنانچه تابلو در اتاقی مخصوص این کار نصب شده باشد و تنها افراد متخصص و مجاز اجازه رفت و آمد به آن را داشته باشند، می توان از تابلوهای نوع باز استفاده کرد، در این مورد باید مقررات ردیف 13-5-3-4 مراعات شود.

13-6-1-3-2

اگر تابلو در فضای عمومی که افراد غیرمتخصص در آن ها رفت و آمد می کنند نصب شود، فضای محدود به کف اصلی و سقف اصلی محل نصب تابلو و عمق آن که برابر عمق تابلو است، فضای اختصاصی تابلو به حساب می آید.

در اطراف تابلو باید فضای کافی برای انجام عملیات و تعمیرات و بازدید و غیره وجود داشته باشد.

13-6-1-3-3

از محل نصب تابلو اعم از اتاق مخصوص یا فضای اختصاصی نصب تابلو هیچگونه دودکش یا لوله های حامل آب، گاز، لوله های سیستم های برودتی و حرارتی و سایر سیستم های تأسیسات مکانیکی و غیره نباید عبور نماید یا آن را قطع کند.

13-6-1-3-4

در صورتی که تابلوهای فوق در فضای عمومی نصب شده باشند، حداقل فاصله نصب تابلوها (فضای نصب اختصاصی آن ها) از لوله های آب، لوله های سیستم های برودتی و حرارتی و سایر لوله های سیستم های تأسیسات مکانیکی، برابر 30 سانتی متر می باشد و نیز برای فضای نصب تابلوهای مذکور باید یک دیوار جداکننده مناسب، جهت جداسازی تابلوهای برق از لوله ها، در نظر گرفته شود.

13-6-1-3-5

فاصله کنتور گاز طبیعی با کنتور برق (تابلو کنتور برق و یا تابلوهای برق فشارضعیف) نصب شده در فضای عمومی، باید حداقل 50 سانتی متر باشد (مبحث 17 مقررات ملّی ساختمان).

13-6-2 تجهیزات، وسایل حفاظت و کنترل

13-6-2-1 فیوزها

13-6-2-1-1

از فیوزها می توان به عنوان وسیله حفاظتی در موارد زیر استفاده کرد:

الف) حفاظت مدارها: در برابر جریانهای اتصال کوتاه و اضافه بار

ب) حفاظت دستگاه ها: در برابر جریان اتصال کوتاه

پ) تأمین ایمنی: درصورت اتصال کوتاه بین یک هادی فاز با بدنه های هادی و یا هادی حفاظتی (PE) و یا هادی حفاظتی - خنثی (PEN) (پیوست شماره 1)

13-6-2-1-2

فیوزهای پیچی باید مجهز به قطعه محدودکننده فشنگ پذیری (ته فشنگ) باشند تا جایگزینی با فشنگی که جریان نامی آن بیشتر از فشنگ مورد نظر است امکانپذیر نباشد.

13-6-2-1-3

خارج و داخل کردن فیوزهای تیغه ای یا چاقویی باید فقط با استفاده از فیوزکش عایق امکان پذیر باشد.

13-6-2-1-4

هنگامی که فیوز پیچی بسته و کامل شده است هیچ یک از قسمت های برقدار فیوز، از جمله ترمینال های آن ها نباید در دسترس یا قابل لمس باشند. قطب ته پایه فیوزهای پیچی باید به طرف تغذیه مدار (فاز) وصل شده باشد.

13-6-2-1-5

استفاده از فیوزهای غیر استاندارد یا فیوزهایی که المان ذوب شونده آن قابل تعویض باشد ممنوع است.

13-6-2-1-6

تعمیر و تعویض و ترمیم المان عبور جریان در داخل فشنگ فیوزهای استاندارد به هر نحو و شکلی ممنوع است.

13-6-2-1-7

استفاده از فیوز در تأسیسات انشعاب برق (کنتور) باید طبق ضوابط شرکت برق انجام شود.

13-6-2-2 کلیدهای خودکار مینیاتوری

13-6-2-2-1

موارد استفاده کلید های خودکار مینیاتوری مانند فیوزهاست (ردیف 13-6-2-1-1).

13-6-2-2-2

هیچ یک از قسمت های برق دار کلیدها، از جمله ترمینال های آن نباید در دسترس یا قابل لمس باشد. کلیدهای نوع تابلویی که ترمینال های آن در دسترس است باید دارای پوشش محافظ باشند.

13-6-2-2-3

در تأسیسات برقی جدید استفاده از کلیدهای مینیاتوری نوع پیچی که بجای فیوز، در پایه فیوز نصب می شوند ممنوع است.

13-6-2-2-4

صرفنظر از جریان اتصال کوتاه احتمالی در محل نصب کلیدها، باید طبق آنچه که در بند (ث) از ردیف 13-6-1-2 گفته شد، عمل شود.

13-6-2-3 کلیدهای خودکار (اتوماتیک)

13-6-2-3-1

از کلیدهای خودکار می توان به عنوان وسیله حفاظتی در موارد زیر استفاده کرد:

الف) حفاظت مدارها و دستگاه ها: در برابر جریانهای اتصال کوتاه و اضافه بار

تبصره: منظور از حفاظت اضافه بار در کلیدهای خودکار (اتوماتیک)، کلیدهایی هستند که دارای رله قابل تنظیم اضافهبار می باشند.

ب) تأمین ایمنی: درصورت اتصال کوتاه بین یک هادی فاز با بدنه های هادی و یا هادی حفاظتی (PE) و یا هادی حفاظتی - خنثی (PEN) (پیوست شماره 1)

13-6-2-3-2

هیچ یک از قسمت های برقدار کلید نباید در دسترس یا قابل لمس باشند.

13-6-2-3-3

چنانچه از فیوزها بصورت سری بمنظور تأمین قدرت قطع بیش از ظرفیت کلیدهای خودکار استفاده شوند، لازم است مراتب زیر رعایت شود:

الف) بین جریان نامی کلیدهای خودکار و فیوز هماهنگی وجود داشته باشد.

ب) فیوز باید در طرف ورودی کلیدهای خودکار (بالادست) قرار گیرد.

13-6-2-4 کلیدهای مغناطیسی (کنتاکتورها)

13-6-2-4-1

از کلید مغناطیسی برای قطع و وصل، کنترل، فرمان مدار و موارد دیگر با توجه به نوع مصرف کننده مدار، استفاده می گردد. چنانچه این کلید به همراه رله حرارتی به کار گرفته شده باشد می توان از آن بعنوان وسیله حفاظتی در برابر جریان اضافه بار نیز استفاده کرد. برای حفاظت در برابر اتصال کوتاه، همراه این کلیدها باید از فیوزها یا کلیدهای خودکار استفاده شود و این وسایل باید در طرف ورودی کنتاکتورها نصب شوند.

13-6-2-4-2

همراه کلیدهای مغناطیسی می توان از انواع رله ها، از جمله رله حساس به افزایش و یا کاهش ولتاژ، کنترل فاز، رله های کمکی و غیره، استفاده نمود.

13-6-2-5 کلیدهای مجزا کننده زیربار

13-6-2-5-1

به منظور کنترل، تعمیر و سرویس مدار و یا دستگاه ها و تجهیزات برقی، باید کلیه مدارهای خروجی از تابلو، مجهز به نوعی کلید مجزا کننده زیربار در تابلو باشد.

13-6-2-5-2

کلید مجزا کننده زیر بار باید بتواند جریان نامی خود را، که از جریان نامی مدار کمتر نخواهد بود، قطع و وصل کند و قادر به ایستادگی در برابر جریانهای اتصال کوتاه احتمالی در محل نصب آن باشد.

13-6-2-5-3

کلید مجزا کننده باید در طرف ورودی فیوزها یا کلیدهای خودکار محافظ مدار (بالادست) نصب شود.

13-6-2-5-4

چنانچه کلید مجزا کننده از محل فیزیکی وسیله یا دستگاه تغذیه شونده قابل رؤیت نباشد باید یک کلید مجزا کننده دیگر را، که دارای مشخصات کلید مجزا کننده ذکر شده در بالا باشد به صورت تکی و مجزا در نزدیکترین محل مناسب از دستگاه نصب کرد.

تبصره: پیش بینی کلید مجزاکننده جهت قطع و وصل برق دستگاه های برقی که در پشت بام ساختمان نصب می گردند، از جمله برای هواکشها، کولرها و غیره، الزامی است.

13-6-2-5-5

از بعضی از انواع کلیدهای خودکار می توان به عنوان کلید مجزاکننده نیز استفاده کرد، در این صورت شرط زیر باید برقرار باشد:

استانداردی که کلید طبق آن ساخته شده است قابل قبول باشد و اجازه این کار را صریحاً داده باشد.

تبصره 1: از کلیدهای خودکار مینیاتوری می توان به عنوان کلید مجزا کننده استفاده کرد.

تبصره 2: از کلیدهای خودکار مینیاتوری نباید به عنوان کلید کنترل مدار (قطع و وصل) استفاده کرد.

تبصره 3: کلید فیوزها (کلیدهایی که فیوزها در آن نقش تیغه های کلید را دارند) باید از نوع قابل قطع زیربار باشند، مگر در مواردی که مدار مجهز به کلید قابل قطع زیربار نیز باشد.

تبصره 4: مدارهای مجهز به کلیدهای مغناطیسی (کنتاکتورها) باید دارای کلید مجزا کننده در طرف ورودی کنتاکتورها باشند.

13-6-2-6 کلید یا وسیله حفاظتی جریان باقیمانده (RCD)

13-6-2-6-1

از انواع کلیدها یا وسایل حفاظتی جریان باقیمانده می توان برای قطع مدار تغذیه در صورت تماس یکی از هادی های برقدار مدار با یکی از موارد زیر استفاده نمود:

الف) بدنه های هادی لوازم و تجهیزات برقی ب) هادی های بیگانه که در تماس با زمین می باشند پ) هرگونه نشت جریان از مدار به زمین

تبصره: شدت جریان باقیمانده عامل این نوع وسایل حفاظتی بر حسب مورد استفاده می تواند از حد چند میلی آمپر تا چند آمپر باشد.

13-6-2-6-2

از انواع کلیدها یا وسایل حفاظتی جریان باقیمانده به شرطی که جریان باقیمانده عامل آن ها بیشتر از 30 میلی آمپر نباشد، در شرایط عادی و مصارف معمولی می توان به عنوان وسیله حفاظتی در برابر برقگرفتگی در صورت تماس غیر مستقیم استفاده نمود.

13-6-2-6-3

از انواع کلیدها یا وسایل حفاظتی گفته شده در ردیف 13-6-2-6-2، می توان در شرایط عادی برای حفاظت در برابر برق گرفتگی در تماس مستقیم (تماس مستقیم بدن با یک هادی برقدار) فقط به عنوان یک حفاظت اضافی استفاده نمود ( بند ج ردیف 13-3-1-2). یعنی به صرف استفاده از این وسایل، نمی توان از دیگر خواسته های مقررات صرفنظر کرد. بعنوان مثال در برخی موارد مانند تماس همزمان با دو هادی فاز یا یک هادی فاز و هادی خنثی، این کلیدها ممکن است کارآیی نداشته باشند.

13-6-2-6-4

از انواع کلیدها یا وسایل حفاظتی جریان باقیمانده در سیستم های نیروی TT، TN-S و TN-C-S و IT می توان استفاده نمود. بنابراین استفاده از این وسایل بدون هادی حفاظتی (PE) به طور کلی ممنوع است. در سیستم TN-C استفاده از کلیدها و وسایل جریان باقیمانده فقط با اضافه کردن هادی حفاظتی به قسمتی از مدار که تحت پوشش کلید یا وسیله حفاظتی می باشد و تبدیل آن قسمت از مدار به TN-S ممکن خواهد بود.

13-6-2-6-5

استفاده از کلیدها یا وسایل حفاظتی جریان باقیمانده، نصب وسایل حفاظتی در برابر جریان های اضافه بار و اتصال کوتاه (کلید خودکار اتوماتیک- کلید خودکار مینیاتوری- فیوز) را منتفی نمی نماید.

تبصره: بعضی از انواع کلیدها یا وسایل حفاظتی جریان باقیمانده ممکن است با کلیدهای خودکار اتوماتیک و یا کلید خودکار مینیاتوری، بصورت اشتراکی یک واحد تشکیل دهند.

13-6-2-6-6

کلید یا وسیله حفاظتی جریان باقیمانده باید آخرین وسیله ای باشد که در طرف مصرف مدار یعنی بعد از کلید مجزاکننده، فیوز و کلید خودکار اتوماتیک یا کلید خودکار مینیاتوری هرکدام که وجود داشته باشند، نصب می شود.

تبصره: اگر کلید یا وسیله حفاظتی جریان باقیمانده با کلید خودکار اتوماتیک یا کلید خودکار مینیاتوری به صورت اشتراکی یک واحد را تشکیل داده باشد، باید مانند بالا، آخرین وسیله حفاظتی نصب شده در طرف مصرف مدار باشد.

13-7 مدارها (کابل کشی - سیم کشی)

13-7-1 کلیات

13-7-1-1

در انتخاب نوع مدارها و مشخصات آن ها باید به موارد زیر توجه شود:

• شدت جریان مصرفی مدار
• سطح مقطع هادی مدار بر اساس ردیف 13-3-2-6

13-7-1-2

اعمال ضرایب همزمانی (پیوست شماره 3) فقط در مورد مدارهای تابلوها یا مدارهایی که غیر همزمانی دارند مجاز است.

13-7-1-3

در مورد مدارهای نهایی (مانند روشنایی، موتور و غیره) نباید ضریب همزمانی اعمال شود، اینگونه مدارها با بار کامل در نظر گرفته می شوند.

13-7-1-4

در انتخاب جریان مجاز هادی های مدار باید به تاثیر مدارهای همجوار، دمای محیط و شرایط نصب، محیط نصب، نوع مصرف کننده و غیره توجه و در صورت لزوم از ضرایب تعدیل مناسب استفاده شود. وسایل حفاظتی مدار باید با توجه به جریان مجاز تعدیل شده (پس از اعمال ضرایب همزمانی) انتخاب شوند.

13-7-1-5

بر اساس دیاگرام زیر افت ولتاژ کل در مدار توزیع و نهایی نباید از مقادیر داده شده در جدول شماره 13-7-1-5، بیشتر باشد:

SP - تابلو برق ترانسفورماتور توزیع:

نقطه شروع افت ولتاژ در سیستم برق فشار ضعیف، از این تابلو به بعد به حساب می آید. اگر ترانسفورماتور اختصاصی باشد، افت ولتاژ از این تابلو به بعد، مشمول این مقررات است، اما در ترانسفورماتور شبکه های توزیع عمومی، افت ولتاژ تا سرویس مشترک (کنتور برق)، طبق مقررات شرکت برق خواهد بود.

D - شبکه توزیع:

این مدار ممکن است مرکب از چند مدار مختلف باشد که پس از عبور از چند تابلو یا انشعاب، به ورودی سرویس مشترک یا تابلو اصلی ساختمان می رسد.

افت ولتاژ در این مدار، اگر ترانسفورماتور اختصاصی باشد طبق جدول شماره 13-7-1-5 خواهد بود و افت ولتاژ در مورد ترانسفورماتورهای شبکه توزیع عمومی، تابع مقررات شرکت برق خواهد بود.

DB - نقطه تغذیه:

ورودی سرویس مشترک یا تابلو اصلی ساختمان می باشند.

F - مدار داخلی:

مدار داخلی شامل کلیه مدارهایی است که از تابلو اصلی ساختمان یا سرویس مشترک ساختمان تا مصرف کننده ها ادامه دارند. مدار داخلی کلاً در حوزه شمول این مقررات است. مدار نهایی آخرین جزء مدار داخلی است.

E - تجهیزات مصرف:

تجهیزاتی هستند که به صورت ثابت نصب می شوند از جمله چراغ ها، پریزها و غیره

جدول 13-7-1-5 حداکثر افت ولتاژ مجاز در مدارهای توزیع ترانسفورماتورهای اختصاصی و مدارهای تأسیسات برقی

تبصره: در انتخاب سطح مقطع هادی های مدار تغذیه کننده مصارف موتوری علاوه بر افت ولتاژ مندرج در جدول شماره 13-7-1-5 در نقطه تغذیه موتور، افت ولتاژ مدار تغذیه بر اساس جریان راه اندازی موتور نیز باید مورد توجه قرار گیرد.

13-7-1-6

هادی های مربوط به یک مدار شامل فاز (سیستم تک فاز) یا فازها (سیستم سه فاز) و هادی خنثی و هادی حفاظتی (PE) و یا هادی حفاظتی - خنثی (PEN) در صورت عبور از مجراهایی مانند لوله، اسلیو کابل، داکت مخصوص کابل، ترانکینگ و غیره باید از طریق یک مجرای مشخص عبور نمایند. این شرط برای مدارهایی که به دلیل بالا بودن توان انتقالی و یا کاهش افت ولتاژ در مسیر مدار، با استفاده از کابل های مشابه چند رشته و به صورت موازی اجرا و نصب می گردند، اجباری نبوده و هر یک از کابل های موازی چند رشته می توانند از یک مجرا مانند لوله، غلاف کابل، داکت مخصوص کابل، ترانکینگ و غیره عبور نمایند.

13-7-1-7

در صورت استفاده از کابل های تک رشته به جای کابل های چند رشته برای مدارهایی که به دلیل بالا بودن توان انتقالی و یا کاهش افت ولتاژ در مسیر مدار به صورت موازی اجرا و نصب می گردند. لازم است کابل های تک رشته به صورت یک مدار واحد یعنی یک هادی یا هادی های فاز به اضافه هادی خنثی دسته بندی گردند و در صورت استفاده از مجاری مانند لوله، اسلیو کابل، داکت مخصوص کابل، ترانکینگ و غیره هر مدار باید از طریق یک مجرای واحد و مشخص عبور نماید.

برای تأمین شرط فوق لازم است در مراحل طراحی ساختمان، فضای مناسب و کافی جهت کانال ها، لوله ها، هندهول ها و منهول ها، سینی های کابل، نردبان های کابل، رایزرهای قابل بازدید با دسترسی از فضاهای عمومی پیش بینی و احداث شود.

13-7-1-7-1

عبور یک کابل تک رشته مربوط به یک فاز از یک مدار از داخل لوله فلزی مجاز نمی باشد مگر اینکه در طول لوله فلزی یک درز یا شکاف طولی ایجاد شده باشد.

در شکل های شماره 13-7-1-7-1:1 تا 13-7-1-7-9:1 آرایش صحیح کابل های تک رشته موضوع ردیف 13-7-1-7، نمایش داده شده است.

توضیحات مربوط به شکل های آرایش کابل های تک رشته موازی در سیستم سه فاز به قرار زیر است:

L1 = فاز اول L2 = فاز دوم L3 = فاز سوم

De = قطر خارجی کابل N = هادی خنثی (تعداد، تابع تعداد هادی فازهای موازی)

شکل 13-7-1-7-1:1 آرایش چسبیده به هم و همتراز برای 6 رشته کابل تکرشته موازی (سه فاز)

[تصویر: آرایش چسبیده به هم و همتراز برای 6 رشته کابل تکرشته موازی (سه فاز)]

شکل 13-7-1-7-2:1 آرایش چسبیده به هم و در دو تراز برای 6 رشته کابل تک رشته موازی (سه فاز)

[تصویر: آرایش چسبیده به هم و در دو تراز برای 6 رشته کابل تک رشته موازی (سه فاز)]

شکل 13-7-1-7-3:1 آرایش مثلثی چسبیده به هم برای 6 رشته کابل تکرشته موازی (سه فاز)

[تصویر: آرایش مثلثی چسبیده به هم برای 6 رشته کابل تکرشته موازی (سه فاز)]