دستورالعمل اجرایی گودبرداری ساختمانی

نامه ابلاغیه وزارت راه و شهرسازی

حوزه ورازتی ، بسمه تعالی

برادر ارجمند جناب آقای مهندسی محمدنجار

وزیر محترم کشور

سلام عليكم

پس از حم د خدا و درود و صلوات بر محمد و آل محمد(ص)، به پیوست«دستورالعمل اجرایی گردید.» های ساختمانی که پس از حدود یکسال بررسی و در کمینه ای مشکل از نمایندگان سازمان نظام مهندسی ساختمان، شورای اسلامی شهر تهران و کمینه های تخصصی مباحث مقررات ملی ساختمان و نیز اخذ نظر از پیشکسوتان و مهندسی کشور، در جلسه مورخ ۱۳۹۱/۱۱/۱۸ شورای تدوین مقررات ملی ساختمان کشور تصویب شده و به عنوان بخشی از مقررات ملی ساختمان تلقی و رعایت آن الزامی است، جهت اجرا از تاریخ ۱۳۹۲/۳/۱ در سراسر کشور ارسال می گردد. خواهشمند است به استانداریم و شهرداریهای کشور جهت اجرا بالاغ نمایند.

نامه های فاقد مهم برجسته ی دبیرخانه مرکزی وزارت راه و شهرسازی، از درجه اعتبار مناقط می باشند.

فصل اول – کلیات

ماده 1- هدف

این دستورالعمل به منظور تعیین مراحل کار و مسئولیت اشخاص مختلف دست اندرکار در گودبرداری های ساختمانی شامل صاحب کار، سازنده (مجری)، مهندسی ناظر و طراح، سازمان نظام مهندسی ساختمان استان، شهرداری ها یا سایر مراجع صدور پروانه و شرکت های خدمات فنی آزمایشگاهی ژئوتکنیک، با توجه به ضوابط متدرج در مباحث دوم، هفتم و دوازدهم مقررات ملی ساختمان تهیه شده است.

ماده 2- دامنه کاربرد

دامنه کاربرد این دستورالعمل کلیه گودبرداری های ساختمانی در تمامی نقاط واقع در حوزه شمول قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان می باشد.

ماده 3- تعاریف

اصطلاحات زیر در این دستورالعمل با این معانی به کار رفته است:

گودبرداری:

گودبرداری به هر گونه حفاری و خاکبرداری در تراز پایین تر از سطح طبیعی زمین یا در تراز پایین تر از زیر بی ساختمان مجاور اطلاق می شود.

سازنده:

سازنده (مجری) شخص حقیقی یا حقوقی دارای پروانه اشتغال به کار اجرای ساختمان از وزارت راه و شهرسازی است که به عنوان پیامک کل، اجرای عملیات ساختمانی را بر عهده دارد.

صاحب کار:

صاحب کار شخص حقیقی یا حقوقی ملک یا قائم مقام قانونی ملک کارگاه ساختمانی است که انجام عملیات گودبرداری را طبق قرارداد کتبی به سازنده واگذار می نماید. در صورتی که صاحب کار دارای پروانه اشتغال به کار اجرای ساختمان باشد، می تواند خود به عنوان سازنده فعالیت نماید.

طراح:

طراح یا محاسبه سازه ساختمان شخص حقیقی شاغل به کار در دفتر مهندسی یا شخص حقوقی طراحی ساختمان است که بر اساس پروانه اشتغال به کار مهندسی معتبر در زمینه طراحی در رشته عمران از وزارت راه و شهرسازی، انجام طراحی و محاسبات ساختمان را در حدود صالحیت و ظرفیت مندرج در پروانه اشتغال به کار مهندسی بر عهده دارد.

ناظر:

ناظر شخص حقیقی با حقوقی دارای پروانه اشتغال به کار معتبر در زمینه نظارت از وزارت راه و شهرسازی است که در حدود صالحیت و ظرفیت مندرج در پروانه اشتغال به کار بر اجرای صحیح عملیات ساختمانی نظارت می کند.

شرکت خدمات فنی آزمایشگاهی ژئوتکنیک:

شرکت خدمات فنی آزمایشگاهی ژئوتکنیک، شرکتی است که توانایی انجام مطالعات و همچنین طراحی های ذکر شده در این دستورالعمل را داشته و بر اساس دستورالعمل تشخیص صالحیت وزارت راه و شهرسازی احراز صالحیت شده باشد.

سطح خطر گردبرداری:

سطح خطر گردبرداری ها با توجه به عمق گود، نوع خاک، وجود آب، وجود منبع ارتعاش در مجاورت گود و حساسیت ساختمان های مجاور آن به صورت گردبرداری با خطر معمولی، زیاد و بسیار زیاد تعیین می شود. ارزیابی سطح خطر گردبرداری بر اساس ضوابط مندرج در مبحث هفتم مقررات ملی ساختمان (بی و بی سازی) انجام خواهد شد.

جلسه مشترک:

جلسه مشترک، جلسه ای است که در گودهای با خطر زیاد و بسیار زیاد پیش از انجام عملیات گردبرداری به منظور مرور و کنترل نقشه های اجرایی، توجیه و هماهنگی انجام عملیات و با حضور صاحب کار، ناظر، طراح، سازنده و نماینده فنی شهرداری در محل احداث ساختمان تشکیل خواهد شد.

مسئول ایمنی کارگاه گردبرداری:

مسئول ایمنی کارگاه گردبرداری شخص حقیقی دارای حداقل پروانه اشتغال به کار کاردانی در رشته عمران یا معماری است که در گودهای با خطر زیاد و بسیار زیاد جهت مراقبت از رعایت ایمنی در کارگاه به کار گرفته می شود.

فصل دوم – وظایف و مسئولیت های اشخاص دست اندرکار پروژه های گردبرداری ساختمانی

ماده 4- صاحب کار

در پروژه های گردبرداری ساختمانی اهم مسئولیت های صاحب کار شامل موارد زیر می باشد:

1- صاحب کار موظف است مشخصات فنی امالک مجاور ملک خود را از شهرداری اخذ و در اختیار طراح پروژه قرار دهد.

2- صاحب کار موظف است در تمامی مراحل کار کلیه تجهیزات و منابع مالی را که برای تامین ایمنی گردبرداری توسط طراح، شرکت خدمات فنی آزمایشگاهی ژئوتکنیک یا ناظر ضروری تشخیص داده می شود در اختیار سازنده قرار دهد.

3- صاحب کار در صورت پیشنهاد و درخواست کتبی طراح موظف است برای انجام روشهایی از پایدارسازی گود که مستلزم خارج شدن از محدوده مالکیت می گردد (از قبیل نیلیتک و انکران) نسبت به مطلع نمودن کلیه همجواری های ذینفع اقدام نماید.

ماده 5- طراح

در پروژه های گردبرداری ساختمانی، اهم مسئولیت های طراح شامل موارد زیر است:

1- بررسی صحت اطالعات امالک مجاور اخذ شده توسط صاحب کار از شهرداری

2- انجام ارزیابی اولیه خطر گود وتکمیل چک لیست ارزیابی خطر گردبرداری

3- ارائه گزارش طراحی و نقشه های اجرایی ایمنی گردبرداری و ارائه دستورالعمل های اجرایی

4- ارائه "گزارش بررسی وضعیت ساختمان های مجاور"، تحلیل اثرات ایجاد گود بر آنها و در صورت نیاز طراحی عملیات اجرایی محافظت از ساختمان های مجاور و با ارائه روشهای مقاوم ساختن آن ها در برابر اثرات ناشی از تخریب و گودبرداری مورد نظر، ارائه نقشه های اجرایی مربوطه و ارائه دستورالعمل های اجرایی

تبصره 1:

در گودهای با خطر زیاد یا بسیار زیاد طراح باید تهیه گزارش و نقشه های موضوع بندهای 3 و 4 را طی یک قرارداد کتبی به شرکت خدمات فنی آزمایشگاهی ژئوتکنیک دارای صالحیت محول نماید.

تبصره 2:

در گودهای با سطح خطر معمولی طراح می تواند در صورت نیاز از نظرات مهندس متخصص ژئوتکنیک استفاده نماید

5- تکمیل قسمت مربوط در فرم درخواست صدور مجوز شروع عملیات ساختمانی

6- حضور در جلسه مشترک در محل احداث ساختمان برای گودهای با خطر زیاد یا بسیار زیاد

ماده 6- سازنده

در گودهای با خطر زیاد یا بسیار زیاد فقط باید از سازنده حقوقی استفاده شود. در پروژه های گردبرداری ساختمانی اهم مسئولیت های سازنده شامل موارد زیر می باشد:

1- تکمیل قسمت مربوطه فرم درخواست صدور مجوز شروع عملیات ساختمانی

2- کنترل و بررسی گزارش طراحی، نقشه های اجرایی ایمنی گردبرداری و دستورالعمل های اجرایی تهیه شده توسط طراح از نظر مطابقت با یکدیگر و با وضعیت محلی و اصول فنی

3- کنترل "گزارش بررسی وضعیت ساختمان های مجاور" (تهیه شده توسط طراح)

4- نصب تابلوه ای اعالم مشخصات گردبرداری و هشدارهای ایمنی یک هفته پیش از شروع عملیات گردبرداری

5- حضور در جلسه مشترک در محل احداث ساختمان برای گودهای با خطر زیاد یا بسیار زیاد

6- انتخاب جزئیات روش گردبرداری، استفاده از ماشین آالت مناسب، رعایت اصول ایمنی و پایش (موثیتورینگ) ساختمان های مجاور بر اساس نظر طراح یا شرکت خدمات فنی آزمایشگاهی ژئوتکنیک

7- به کارگیری مسئول ایمنی کارگاه گردبرداری در گودهای با خطر زیاد یا بسیار زیاد

8- سازنده موظف است با توجه به شرایط پروژه و خطرات احتمالی نسبت به اخذ پوشش بیمه ای همجواری ها و اشخاص ثالث در خصوص حوادث ناشی از گردبرداری، متناسب با خطر احتمالی اقدام نماید و هزینه اخذ بیمه نامه های مذکور باید در قرارداد اجرای ساختمان منظور گردد.

9- سازنده موظف به فراهم کردن شرایط الزم برای تخلیه ساختمان های مجاور با رعایت قوانین و مقررات و شرایط و قراردادهای موجود در صورت تشخیص ضرورت تخلیه اضطراری ناشی از عملیات گردبرداری توسط ناظر، شرکت خدمات فنی آزمایشگاهی ژئوتکنیک، شهرداری یا سازمان آتش نشانی می باشد.

10- سازنده موظف به انجام هرگونه همکاری و هماهنگی الزم جهت بازدید بازرسین نهادهای نظارتی شامل وزارت راه و شهرسازی، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، شهرداری و سازمان نظام مهندسی ساختمان می باشد.

11- در گودهای با خطر بسیار زیاد و با در صورت وجود ساختمان بسیار حساس در مجاورت گود استفاده از بیمانکار تخصصی گردبرداری ذیصالح ضروری است.

تبصره 3:

در صورت معرفی شرکت های پیمانکار تخصصی تشخیص صالحیت شده در زمینه اجرای گود از طرف وزارت راه و شهرسازی از این شرکت ها استفاده خواهد شد. در غیر این صورت می توان از پیمانکار تشخیص صالحیت شده از معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور در رشته ساختمان با رتبه مناسب استفاده کرد.

تبصره 4:

حساسیت ساختمان مجاور گود بر اساس ضوابط مبحث هفتم مقررات ملی ساختمان تعیین می گردد.

ماده 7- ناظر

اهم مسئولیت های ناظر در پرورش های گردبرداری ساختمانی شامل موارد زیر است:

1- تکمیل فرم درخواست صدور مجاور شروع عملیات ساختمانی

2- حضور در جلسه مشترک در محل احداث ساختمان برای گودهای با خطر زیاد یا بسیار زیاد

3- نظارت بر عملیات اجرای گردبرداری شامل تدابیر مقاوم سازی و رفع خطر ناشی از گردبرداری بر ساختمان ها و تأسیسات مجاور و ارائه گزارش های وضعیت گردبرداری به شهرداری به ازای هر مرحله گردبرداری با حداکثر هر 2متر عمق گردبرداری

4- تهیه گزارش ارزیابی خطر گود در حین اجرا و ارائه آن همراه با گزارش وضعیت گردبرداری به شهرداری

5- در محل هایی که سازنده دارای صالحیت موجود نباشد (صرفاً در خصوص گودهای با سطح خطر معمولی)

6- کنترل و بررسی گزارش طراحی، نقشه های اجرایی ایمنی گردبرداری و دستورالعمل های اجرایی تهیه شده توسط طراح از نظر مطابقت با یکدیگر و با وضعیت محلی و اصول فنی

7- کنترل "گزارش بررسی وضعیت ساختمان های مجاور" (تهیه شده توسط طراح)

ماده 8- شرکت خدمات فنی آزمایشگاهی ژئوتکنیک

در مواردی که از خدمات شرکت خدمات فنی آزمایشگاهی ژئوتکنیک صاحب صالحیت در گردبرداری استفاده می شود، اهم مسئولیت های این شرکت ها شامل موارد زیر است:

1- انجام بررسی های ژئوتکنیکی و ارزیابی مجدد خطر گود (قبل از صدور پروانه)

2- تهیه گزارش طراحی و نقشه های اجرایی ایمنی گردبرداری و ارائه دستورالعمل های اجرایی

3- در مواردی که سازه نگهداری و سازه اصلی با یکدیگر تداخل داشته و با ادغام می گردند، طراح و شرکت خدمات فنی آزمایشگاهی ژئوتکنیک موظف به ایجاد هماهنگی های مورد نیاز در تهیه گزارشات و نقشه های مذکور می باشند.

4- تهیه گزارش بررسی وضعیت ایمنی تأسیسات و معابر مجاور و پیش بینی تمهیدات لازم برای تامین ایمنی با هماهنگی طراح

5- انجام ارزیابی خطر گود در حین اجرا در صورت اعالم نیاز ناظر

ماده 9- مرجع کنترل مضاعف طراحی ها

مرجع کنترل مضاعف طراحی ها سازمان نظام مهندسی ساختمان است. اهم مسئولیت های سازمان نظام مهندسی ساختمان استان در پرورش های گردبرداری ساختمانی شامل موارد زیر است:

1- کنترل گزارش طراحی، نقشه ها و دستورالعمل های اجرایی گردبرداری

2- کنترل گزارش بررسی وضعیت ساختمان های مجاور، طرح و نقشه های اجرایی محافظت و مقاوم سازی (ناشی از گردبرداری) ساختمان های مجاور

3- نظارت کلی بر حسن اجرای مراحل مختلف کار و مسئولیت های افراد دست اندرکار از قبیل طراح، سازنده، ناظر و شرکت خدمات فنی آزمایشگاهی ژئوکتیک

تبصره 6:

مسئولیت های ذکر شده برای مرجع کنترل کننده رافع یا محدود کننده مسئولیت های حرفه ای صاحب کار و عوامل فنی استخدام شده توسط وی در انجام صحیح امور نمی باشند. به عنوان نمونه چنانچه در گزارش ها یا طراحی های تسلیم شده جهت صدور پروانه اشکالی وجود داشته باشد، حتی اگر این مدارک توسط عوامل مربوطه کنترل و تأیید شده باشند، مسئولیت های حرفه ای صاحب کار و عوامل فنی وی به صورت کامل به قوت خود باقی بوده و این افراد باید در قبال مراجع مربوطه و افراد دینفع و یا زیان دیده پاسخگو باشند.

ماده 10- شهرداری

اهم مسئولیت های شهرداری ها در پروژه های گردبرداری ساختمانی شامل موارد زیر است:

- شهرداری ها مکانند مشخصاتی از امالک مجاور را که در سامانه آرشیو الکترونیک اسناد موجود است، در اختیار صاحب کار قرار دهد.

- الزام صاحب کار و سازنده برای خرید بیمه مسئولیت و کیفیت در کلیه گردبرداری ها

- انجام تمهیدات لازم در گردبرداری های رها شده به هر طریق لازم جهت رفع خطر و اخذ هزینه های مربوطه از صاحب کار

- کنترل گزارش های گردبرداری تهیه شده توسط ناظر

- در گواه های با خطر زیاد یا بسیار زیاد حضور نماینده فنی شهرداری در جلسه مشترک و تحویل و تأیید فرم در خواست صدور مجوز شروع عملیات ساختمانی

- انجام بازرسی از گردبرداری های در حال انجام، کنترل نحوه انجام عملیات اجرایی گردبرداری و رعایت برنامه زمان بندی اعالم شده

- با توجه به مفاد تبصره 7 ماهه 100 قانون شهرداری ها، ماموران شهرداری مکانند بر عملیات گردبرداری ساختمان ها نظارت نمایند و هرگاه از موارد تخلف به موقع جلوگیری نکنند، طبق مقررات قانونی به تخلف آنها رسیدگی شده و در صورتیکه عمل ارتکابی آنها واجد جنبه جزایی هم باشد از این جهت نیز قابل تعقیب خواهند بود.

- مطابق تبصره ماهه 10 آیین نامه اجرایی ماهه 23 قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان شهرداری ها موظفند نام و مشخصات سازنده در سطح معرفی شده توسط ملک و قرارداد منعقد شده با وی را، مگر در خصوص مالکان دارای پروانه اشتغال به کار اجرا در پروانه ساختمان قید نمایند؛ در غیر این صورت کلیه مسئولیت های ذکر شده برای سازنده در این دستورالعمل بر عهده شهرداری خواهد بود.

تبصره 7:

در نقاط خارج از محدوده شهرها که مرجعی به غیر از شهرداری عهده دار صدور پروانه ساختمان است، مرجع صدور پروانه جایگزین شهرداری در این دستورالعمل بوده و کلیه وظایف و مسئولیت های ذکر شده برای شهرداری در این دستورالعمل بر عهده مرجع صدور پروانه، مانند بخشداری ها، دهیاری ها، فرمانداری ها، شرکت های عمران شهرهای جدید، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و ... خواهد بود.

ماده 11- مسئول ایمنی کارگاه گودبرداری

در گودهای با خطر زیاد یا بسیار زیاد، از زمان شروع گودبرداری تا ایمن سازی دائم گرد، حضور مستمر یک نفر آشنا به مسایل ایمنی گرد و حداقل دارای پروانه اشتغال کاردانی (در رشته های عمران یا معماری) تحت عنوان مسئول ایمنی کارگاه گودبرداری، جهت مراقبت از رعایت ایمنی برای کارگاه و کارگران ضروری است. بررسی و تأیید قابلیت های فنی، تعیین وظایف و کنترل نحوه انجام وظایف این فرد توسط ناظر و استخدام وی توسط سازنده انجام می شود. شرح وظایف و مسئولیت های مسئول ایمنی کارگاه گودبرداری مطابق با ضوابط مندرج در مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان (ایمنی و حفاظت کار در حین اجرا) می باشد.

- حضور مسئول ایمنی در کارگاه صرفاً به منظور نظارت بر رعایت موارد ایمنی مندرج در مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان در کارگاه بوده و به هیچ وجه واقع مسئولیت های سازنده، صاحب کار، ناظر، طراح، شرکت خدمات فنی آزمایشگاهی ژئوتکنیک و شهرداری در ایمن سازی گرد و همجواری ها نمی باشد.

فصل سوم- فرم ها، گزارش ها و مدارک فنی

ماده 12- مدارک فنی مورد نیاز

برای انجام این دستورالعمل در مراحل مختلف کار، حسب مورد نیاز به نقشه ها، گزارش ها، فرم ها و چک لیست هایی است که در زیر فهرست شده اند، یک نسخه از اصل آخرین ویرایش معتبر و دارای مهر و امضای لازم مدارک زیر (به جز گزارش بازرسی گودبرداری، ماده 16) همواره (با ایمن سازی دائم گرد) باید در کارگاه موجود بوده و برای کنترل بازرسین در دسترس ایشان قرار گیرد. مدارک فوق می بایست مطابق با ضوابط مبحث هفتم مقررات ملی ساختمان (بی و بی سازی) تهیه و در اختیار مراجع ذیصالح قرار گیرند.

ماده 13- چک لیست ارزیابی خطر گودبرداری

این فرم شامل اطلاعات لازم برای ارزیابی خطر گرد در مراحل ارزیابی اولیه و ارزیابی در حین اجرا است که در مراحل مختلف و توسط طراح، شرکت خدمات فنی آزمایشگاهی ژئوتکنیک و یا ناظر تکمیل گردیده و به مرجع کنترل مضاعف طراحی و شهرداری با مرجع صدور پروانه ارائه می شود.

ماده 14- فرم درخواست صدور مجوز شروع عملیات ساختمانی

این فرم شامل اطلاعات عمومی و فنی پروژه، هشدارهای ایمنی گودبرداری و تعهدات سازنده و ناظر است که باید در کلیه ساختمان ها، پیش از شروع عملیات ساختمانی، توسط ناظر و سازنده تکمیل شده و جهت صدور مجوز عملیات ساختمانی به شهرداری ارائه شود.

ماده 15- گزارش وضعیت گودبرداری

گزارشی است که در طول مدنی که از شروع عملیات گودبرداری تا زمان رفع دائم خطر گرد ادامه می یابد، در مقاطع مشخص شده توسط ناظر تهیه و به شهرداری ارائه می شود.

ماده 16- گزارش بازرسی گودبرداری

گزارشی است که حین اجرای عملیات گودبرداری توسط عوامل فنی شهرداری ناحیه تهیه می شود و شامل اطلاعاتی از قبیل وضعیت گرد و ایمنی آن و کنترل انجام عملیات مطابق نقشه ها، زمان بندی و اختصاصی می باشد که در صورت مشاهده تخلقات یا اشکالات عمده منجر به صدور اعطار لازم خواهد شد.

ماده 17- نامه ابالغ اعطار ایمنی

این نامه در صورت مشاهده هر گونه اشکال عمده با تخلف در انجام عملیات گردبرداری از سوی شهرداری تهیه شده و در آن موارد اشکال مشاهده شده در جریان بازدید عوامل فنی، به ناظر پروژه ابالغ می شود.

ماده 18- گزارش طراحی و نقشه های اجرایی ایمنی گردبرداری

این مدارک بسته به سطح خطر گردبرداری توسط طراح یا شرکت خدمات فنی آزمایشگاهی ژنوتکنیک تهیه و همراه با مدارک دیگر جهت صدور پروانه به مرجع کنترل طراحی و شهرداری تحویل می شود.

ماده 19- گزارش بررسی وضعیت ساختمان های مجاور و نقشه ها و مدارک طراحی اقدامات تأمین ایمنی آن ها

این مدارک بسته به سطح خطر گردبرداری توسط طراح یا شرکت خدمات فنی آزمایشگاهی ژنوتکنیک تهیه و همراه با مدارک دیگر جهت صدور پروانه به مرجع کنترل طراحی و شهرداری تحویل می شود.

ماده 20- گزارش بررسی وضعیت ایمنی تأسیسات و معابر مجاور و مدارک طراحی اقدامات تأمین ایمنی آن ها

این مدارک تنها در گوده ای با خطر زیاد یا بسیار زیاد ضروری است که توسط شرکت خدمات فنی آزمایشگاهی ژنوتکنیک تهیه و همراه با مدارک دیگر جهت صدور پروانه به شهرداری تحویل می شود.

فصل چهارم - ضوابط و مقررات

ماده 21- ضوابط فنی الزم االجرا در پروژه های گردبرداری ساختمانی

کلیه اشخاص دست اندازکار پروژه های گردبرداری برای انجام ارزیابی های گود، تهیه گزارش ها و نقشه های اجرایی گردبرداری و انجام عملیات گردبرداری ملزم به رعایت ضوابط متدرج در مبحث هفتم مقررات ملی ساختمان (بی و بی سازی) می باشند.

ماده 22- ضوابط ایمنی و حفاظت کار در پروژه های گردبرداری ساختمانی

کلیه اشخاص دست اندازکار پروژه های گردبرداری ساختمانی در کلیه مراحل اجرای کار ملزم به رعایت ضوابط ایمنی و حفاظت کار متدرج در مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان می باشند.

ماده 23- تاریخ تصویب و اجرا

این دستورالعمل دارای 2۲ ماده و 8 نیمره در تاریخ 11/11/16 در نود و چهارمین جلسه شورای تدوین مقررات ملی ساختمان کشور به تصویب رسیده و از تاریخ 12/3/1 در کل کشور الزم االجرا است.

علی نیکزاد

وزیر راه و شهرسازی